Europoseł z ramienia Prawa i Sprawiedliwości Waldemar Buda ostrzega, że Unia Europejska wkrótce planuje rezygnację z bezpośrednich dopłat dla rolników. Według polityka Komisja Europejska rozważa również likwidację wspólnej polityki rolnej (WPR), za co ma odpowiadać Piotr Serafin, polski komisarz ds. budżetu.
Wyświetl ten post na Instagramie
Polityk wiąże rzekomy fakt likwidacji WPR z negocjacjami w sprawie umowy handlowej UE – Mercosur, która dotyczy m.in. sprzedaży produktów rolnych na rynek unijny. Zdaniem Budy Polska popiera zawarcie umowy z państwami Ameryki Południowej.
Budżet do zmiany, bo UE potrzebuje pieniędzy
Do 2027 roku obowiązują jeszcze aktualne wieloletnie ramy finansowe, ale Unia Europejska już zaczęła pracę nad nowym budżetem. 12 lutego Komisja Europejska opublikowała komunikat „Droga ku następnym wieloletnim ramom finansowym”.
KE informuje w nim, że kryzysy ostatnich lat, takie jak rosyjska inwazja na Ukrainę oraz pandemia COVID-19, „napięły budżet do granic”. Szczególnie obciążające okażą się skutki pandemii, bo w 2028 roku ruszy spłata pożyczek zaciągniętych w ramach NextGenerationEU, czyli Funduszu Odbudowy, z którego przeznaczono środki na wsparcie gospodarek państw członkowskich.
Jak można przeczytać w komunikacie Komisji Europejskiej: „Nie da się stworzyć budżetu UE skrojonego na miarę naszych ambicji, a w szczególności zapewniającego zwrot pożyczek w ramach NextGenerationEU, a jednocześnie utrzymać krajowych wkładów finansowych na stałym poziomie, jeśli nie zostaną wprowadzone nowe zasoby własne. Trzeba dokonać wyboru”.
Nowy budżet – co w nim będzie?
W publikacji nie skupiono się na konkretach, a bardziej na ogólnych kierunkach zmian, jakie KE chce wprowadzić do nowego budżetu, aby dostosować go do przyszłych wyzwań. Najistotniejsze wydaje się to, że KE chce postawić na indywidualne plany reform oraz inwestycji dla każdego z 27 krajów członkowskich.
Planuje się także utworzenie Europejskiego Funduszu Konkurencyjności, z którego będą wspierane sektory strategiczne i technologie krytyczne, oraz wprowadzenie nowych zasad finansowania działań zewnętrznych związanych z polityką zagraniczną.
Z komunikatu prasowego wynika, że przyszłe ramy finansowe są obecnie na etapie konsultacji publicznych. Będzie je prowadził Piotr Serafin, polski komisarz ds. budżetu. Obecnie trwa jego trasa po Europie, podczas której komisarz ma się spotykać z przedstawicielami władz centralnych i samorządowych, a także z przedsiębiorcami i z obywatelami.
Ramy finansowe zostaną uchwalone w 2027 roku – jednak żeby do tego doszło, potrzebna jest najpierw większość głosów w Parlamencie Europejskim oraz jednomyślność w Radzie (art. 312 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
Czy o środki będzie trudniej?
Propozycja nowej struktury budżetu, zaprezentowana przez Komisję Europejską, wzbudziła obawy w mediach zajmujących się tematyką rolnictwa (przykłady: 1, 2, 3, 4, 5). Pojawiły się przypuszczenia, że Unia może skupić się na budżetach indywidualnych. W takim scenariuszu środki na rolnictwo nie byłyby zagwarantowane z góry, lecz zależne od decyzji krajowych i kryteriów budżetowych.
Doniesienia dotyczące nowych kryteriów opisał portal Politico. Według dziennikarzy, którzy mieli wgląd w jeden z unijnych dokumentów, dotacje rolnicze oraz fundusze dla uboższych regionów będą uwzględnione w indywidualnych programach dla krajów członkowskich, ale żeby je dostać, trzeba będzie przeprowadzić reformy wymagane przez KE.
Do kryteriów koniecznych do spełnienia mają należeć np. promocja rolnictwa ekologicznego albo – w przypadku funduszy na mieszkalnictwo socjalne – rozwiązanie problemu różnic płci.
Z kolejnego materiału Politico wynika, że takie informacje wywołały reakcję europejskich ministrów rolnictwa. Szefowie resortów 26 państw członkowskich przyjęli zgodne stanowisko, w którym podkreślają znaczenie wspólnej polityki rolnej oraz płatności bezpośrednich dla rolników.
UE nie skreśla rolnictwa
Przedstawiciele Komisji nie potwierdzają planów likwidacji czy ograniczenia wspólnej polityki rolnej. Piotr Serafin, zapytany o tę kwestię, powiedział, że nie ma planu zlikwidowania odrębnego funduszu rolnego i że wspólna polityka rolna „będzie pełniła istotną rolę w budżecie europejskim w przyszłości”.
Również w samym komunikacie Komisja Europejska podkreśla potrzebę stworzenia „adekwatnej polityki rolnej, która zapewni ukierunkowane wsparcie najbardziej potrzebującym go rolnikom”. Unia chce propagować „pozytywne wyniki środowiskowe i społeczne poprzez system nagród i zachęt dla rolników świadczących usługi ekosystemowe” oraz wspierać „odpowiednie warunki dla dobrze prosperujących obszarów wiejskich”.
Komisja chce, żeby przyszła polityka rolna zapewniała „równowagę między zachętami, inwestycjami i regulacjami”, a rolnikom – gwarantowała „sprawiedliwe i wystarczające dochody”.
Płatności dla rolników zostaną utrzymane
Na to samo wskazuje dokument opublikowany przez KE 19 lutego 2025 roku – „Wizja dla rolnictwa i żywności”, określający cele w zakresie rolnictwa i żywności do 2040 roku. W sekcji pytań i odpowiedzi dołączonej do dokumentu uwzględniono pytanie o to, czy rolnicy będą nadal otrzymywać wsparcie finansowe z WPR.
Odpowiedź Komisji jest twierdząca. W wizji UE podział środków ma być bardziej sprawiedliwy, ukierunkowany na rolników produkujących żywność, dbających o wydajność ekonomiczną i troszczących się o środowisko.
Z komentarza Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi do planu UE można się dowiedzieć m.in., że płatności bezpośrednie dla rolników mają być kontynuowane, choć w zmienionej formie.
Ministerstwo dostrzegło w tym dokumencie problem braku konkretnych propozycji i uznało go za „formalne otwarcie dyskusji nad przyszłością systemu żywnościowego UE i WPR”.
WPR gwarantowana traktatem
Warto też odwołać się do samego Traktatu o funkcjonowaniu UE, który w art. 38 opisuje wspólną politykę rolną jako jedno z postanowień traktatowych, do których realizacji Unia jest zobowiązana.
W dalszych artykułach (art. 39–44) Traktat określa m.in. cele WPR czy formy wspólnej organizacji rynków rolnych. Oznacza to, że wspólna polityka rolna nie może zostać zlikwidowana bez zmiany traktatu. Może zmienić się jedynie np. wysokość kwot czy forma finansowania.
Co z innymi wspólnymi politykami UE?
WPR nie jest jedyną polityką i celem wydatkowania środków, które mogą zostać zmodyfikowane. W obecnych ramach finansowych na lata 2021–2027 Unia wyszczególniła sześć głównych grup wydatków, takich jak jednolity rynek, innowacje i gospodarka cyfrowa, bezpieczeństwo i obrona czy migracje i zarządzanie granicami.
Do tego dochodzi osobna grupa wydatków na administrację. Z każdą z takich grup są powiązane różne programy, jak Fundusz Spójności, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, Fundusz Rozwoju Regionalnego czy Erasmus+.
Brakuje informacji wyjaśniających, czy Unia zrezygnuje ze wszystkich swoich flagowych programów. Można przypuszczać, że nie porzuci w zupełności prowadzenia i fundowania np. wspólnej polityki zagranicznej albo zarządzania granicami i polityki wizowej.
Z treści komunikatu wiadomo, że KE przymierza się do uruchomienia Funduszu Konkurencyjności, a to mogłoby oznaczać wchłonięcie przez niego dotychczasowych programów poświęconych badaniom i innowacjom, np. programu Horyzont Europa. Takie obawy wyrażają niektóre media i środowiska naukowe (1, 2, 3).
MERCOSUR wzbudza niepokój
Cała dyskusja nad przyszłością budżetu rolniczego odbywa się w cieniu planów podpisania umowy o partnerstwie między UE a Mercosur. W skład ugrupowania wchodzą Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj. Negocjacje nad umową zakończono 6 grudnia 2024 roku. Do tego, żeby umowa weszła w życie, potrzebne jest zatwierdzenie jej przez Parlament Europejski i Radę UE.
Przeciwko umowie protestowali rolnicy w różnych europejskich miastach, w tym także w Warszawie (1, 2, 3, 4, 5). Rząd polski nie akceptuje dokumentu w jego obecnym kształcie, co zostało wyrażone w wypowiedzi premiera Donalda Tuska oraz w specjalnej uchwale rządu.
W stanowisku wyrażonym w publikacji na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako główne zarzuty wobec umowy wymieniono zbyt daleko idące preferencje celne dla krajów Mercosur, nierozwiązanie problemu innych standardów i warunków produkcji rolnej w tych krajach oraz brak skutecznej klauzuli ochronnej, która umożliwi czasowe przywrócenie ceł dla dobra rynku.
