W trwającej 28 miesiąc wojnie rozpoczętej pełnoskalową napaścią Rosji na Ukrainę, której kraje zachodnie udzielają istotnej pomocy finansowej i wojskowej, prezydent Wołodymyr Zełenski i jego rodzina są przedmiotem częstych dezinformacji i plotek, według których czerpią oni z konfliktu osobiste korzyści. Na początku lipca rosyjskie media kontrolowane przez Kreml, oraz konta w mediach społecznościowych w wielu krajach, w tym w Polsce, udostępniły nagranie przedstawiające rzekomego sprzedawcę samochodów i podrobioną fakturę na podparcie twierdzenia, że żona Zełenskiego, Ołena Zełenska, kupiła podczas czerwcowej podróży we Francji najnowszy model luksusowego samochodu marki Bugatti. Firma samochodowa zdementowała we Francji te doniesienia i zwróciła uwagę, że faktura, która nie wygląda jak obowiązujące dokumenty sprzedaży we Francji, została sfabrykowana. Źródłem fałszywych doniesień była podejrzana witryna internetowa w języku francuskim, wykorzystująca sztuczną inteligencję (AI) do tworzenia artykułów z wiadomościami i rozpowszechniania rosyjskiej propagandy.
„Elena Zełenska kupiła najnowsze Bugatti Turbillon za 4,5 mln euro” – czytamy w jednym z postów, który ukazał się po 1 lipca 2024 roku na Facebooku (tutaj i tutaj), w serwisie X i na Telegramie (tutaj i tutaj), a także na niektórych polskich stronach internetowych (tutaj lub tutaj). Opierały się one na doniesieniach pochodzących z witryny internetowej o nazwie „Vérité cachée France” (Ukryta prawda Francja – w języku francuskim), która publikuje po francusku prorosyjskie artykuły, niektóre bardzo wyraźnie wygenerowane przez sztuczną inteligencję (AI).
Podobnej treści posty były udostępniane w wielu innych językach, takich jak chorwacki, angielski, grecki, portugalski i słowacki. W języku serbskim lub rosyjskim doniesieniami podzieliły się także rosyjskie media państwowe Sputnik.
W języku francuskim plotka ta była również rozpowszechniana na jednej z wersji językowych witryny internetowej„Pravda”, która według francuskiej służby wyspecjalizowanej w śledzeniu dezinformacji i ingerencji cyfrowej we francuskich mediach społecznościowych Viginum, jest w rzeczywistości rosyjską siecią dezinformacji wymierzoną w kraje europejskie.
AFP Sprawdzam obaliła w przeszłości niektóre z artykułów zamieszczonych na polskiej wersji tej samej witryny (tutaj).
Twierdzenie o rzekomym zakupie auta jest najnowszym przykładem narracji, według której Zełenski i jego rodzina czerpią zyski z wojny rozpoczętej pełnoskalową inwazją Rosji w lutym 2022 roku. AFP zweryfikowała w przeszłości kilka podobnych fałszywych doniesień dotyczących Ołeny Zełenskiej i Wołodymyra Zełenskiego, obalając na przykład sfabrykowane dokumenty dotyczące zakupu przez Zełenskiego willi Goebbelsa lub przyjęcia obywatelstwa amerykańskiego w celu zakupu willi na Florydzie.
Mają one na celu przedstawienie ukraińskiego prezydenta, jego żony lub innych ukraińskich polityków jako skorumpowanych ludzi, wykorzystujących pieniądze wysyłane przez kraje zachodnie w ramach pomócy Ukrainie, i są popularnym wątkiem rosyjskich narracji, o czym pisaliśmy w innych artykułach, takich jak tutaj,tutaj i tutaj.
Wołodymyr Zełenski, który zbudował swój wizerunek na walce z korupcją, był wymieniany w międzynarodowym śledztwie Pandora Papers, przeprowadzonym przez Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych w 2021 r. w oparciu o ponad 11 milionów dokumentów z 14 firm świadczących usługi finansowe (zarchiwizowany link tutaj). W ustaleniach tego dochodzenia wymieniano też Władimira Putina i wiele osób z jego otoczenia (zarchiwizowane tutaj).
Firma samochodowa dementuje i zauważa że faktura jest podrobiona
Francuski producent samochodów Bugatti zaprezentował 20 czerwca 2024 r. swój pierwszy model hybrydowego „hiperauta” – potężnego samochodu sportowego – „Tourbillon” – ( „trąba powietrzna” lub „wir” – w języku francuskim), który może osiągnąć prędkość do 445 km/h i jest sprzedawany za 3,8 miliona euro w wersji bez żadnych dodatkowych opcji (link zarchiwizowany tutaj).
Głównym dowodem, który ma potwierdzać zakup jest zdjęcie faktury z logo Bugatti. Zgodnie z tym dokumentem, Ołena Zełenska powinna otrzymaćw 2026 roku ten luksusowy samochód wyposażony w kilka opcji. Dokument wymienia całkowitą cenę: 4.462.400, ale nie wskazuje, w jakiej walucie.
Firma Car Lovers, która prowadzi salon Bugatti w Paryżu, zdementowała doniesienia, określając je w komunikacie prasowym z 2 lipca 2024 roku jako całkowicie „fałszywe”. Firma wytknęła szereg „błędów” rozpowszechnianych przez „rzekomego sprzedawcę” (zarchiwizowany komunikat tutaj).
„Grupa Car Lovers stanowczo zaprzeczyła zarówno temu, że ta transakcja miała miejsce, jak i temu, że taka faktura w ogóle istnieje. Nie tylko wymagane prawem obowiązkowe szczegóły nie pojawiają się na fakturze, ale także cena pojazdu jest błędna, wartość opcji i ich opis są niedokładne i niespójne, wizualny znak firmy jest stary, a grupa Car Lovers nigdy nie zezwoliłaby na wystawienie takiego dokumentu” – oświadczyła firma.
Kilka detali widniejących na fałszywej fakturze potwierdza stanowisko firmy: adres dealera jest wpisany błędnie (brakuje jednej litery „l” w dzielnicy Paryża „Neuilly-sur-Seine”), w dokumencie nie widnieje waluta rachunku, obowiązkowe informacje, takie jak obowiązujący podatek VAT, też się w nim nie pojawiają, a dokument wymienia numer BSB, który jest używanym kodem w australijskim systemie bankowym, ale nie we Francji.
Car Lovers poinformowało, że 2 lipca 2024 r. firma podjęła w tej sprawie kroki prawne we Francji: składając doniesienie o możliwości popełnienia przestępstwa poprzez „fałszerstwo i posługiwanie się fałszerstwem, kradzież tożsamości, zniesławienie i rozpowszechnianie fałszywych wiadomości”. AFP zapoznała się z treścią zawiadomienia.
Car Lovers zaprzeczyło również twierdzeniom przekazanym przez rzekomego sprzedawcę w filmie udostępnionym w mediach społecznościowych, że Ołena Zełenska kupiła najnowsze Bugatti przy okazji wizyty pary prezydenckiej we Francji w czerwcu na obchodach rocznicy lądowania aliantów w Normandii. Paryski dealer zgłosił w zawiadomieniu, że konto na Instagramie jest przypisane fałszywemu sprzedawcy o rzekomym nazwisku Jacques Bertin. Na usuniętym już koncie mężczyzna twierdzi, że pracuje dla grupy Schumacher, również należącej do Car Lovers. Na koncie znajdowały się tylko cztery zdjęcia, w tym dwa nowego Bugatti Tourbillon, wszystkie udostępnione pod koniec czerwca.
Rosyjska strona wykorzystująca sztuczną inteligencję (AI)
Większość postów i publikacji prasowych powoływała się na artykuł z serwisu internetowego o nazwie „Vérité cachée France” – (Ukryta prawda Francja w języku francuskim), w którym pojawia się zarówno podrobiona faktura jak i nagranie z rzekomym sprzedawcą.
Według autora rzekomego artykułu – „Réné PIérre” – Ołena Zełenska stała się „właścicielką pierwszego z 250 samochodów” Bugatti Tourbillon przeznaczonych na sprzedaż: Autor dodawał, że „dziennikarzom udało się uzyskać kopię faktury za nowy samochód żony ukraińskiego prezydenta. Cena, po uwzględnieniu wszystkich opcji, wynosi prawie 4,5 miliona euro. Nowy właściciel będzie mógł go otrzymać w 2026 roku”.
Witryna serwisu wygląda na wysoce podejrzaną i jest określana przez analityków mediów społecznościowych jako element rosyjskiej sieci propagandowej.
Domena witryny została zarejestrowana 22 czerwca 2024 r., mniej niż dziesięć dni przed pojawieniem się publikacji wymierzonych w Ołenę Zełenską (link zarchiwizowany tutaj).
Według Insikt Group, amerykańskiej firmy specjalizującej się w analizowaniu cyberzagrożeń, strona została stworzona przez CopyCop, i została opisana jako „sieć wpływów najprawdopodobniej powiązaną z rosyjskim rządem, wykorzystująca sztuczną inteligencję i nieautentyczne strony internetowe (stworzone sztucznie, przyp. redakcji.) do propagowania treści politycznych” – (link zarchiwizowany tutaj).
Insikt ujawnił podobną witrynę naśladującą oficjalną stronę internetową ustępującej francuskiej koalicji rządzącej w wyborach parlamentarnych, która rzekomo obiecywała wyborcom 100 euro. AFP obaliła te doniesienia w artykule weryfikacyjnym w serwisie Factuel.
Oprócz omawianego przez nas artykułu na temat Oleny Zelenskiej, witryna „Vérité Cachée France” – zamieściła wiele artykułów poświęconym bieżącym wydarzeniom we Francji i na świecie, takim jak pierwsza i druga tura wyborów parlamentarnych i wynikach skrajnej prawicy, a także o EURO 2024 w piłce nożnej. Część treści była skopiowana z prawdziwych francuskich mediów, takich jak gazety Le Parisien czy La Croix. Wiele publikacji była jawnie anty-ukraińskich lub prezentowała otwarcie prorosyjską narrację na temat wojny w Ukrainie.
Wydaje się, że witryna wykorzystuje głównie sztuczną inteligencję do generowania artykułów, których nie kopiuje z prawdziwych źródeł.
Na przykład, wiele nagłówków zaczyna się od słów „oto krótki nagłówek artykułu” lub „krótki nagłówek mógłby brzmieć:” Takie wyrażenia wskazują na odpowiedzi udzielone przez generatywny program sztucznej inteligencji, którego zadaniem jest wygenerowanie nagłówka, a odpowiedź została opublikowana bez sprawdzenia lub zrozumienia.
W kilku artykułach w opublikowanej wersji pozostawiono również instrukcje zlecone programowi AI, które określały pod jakim kątem ma napisać artykuł. Na przykład w jednym z nich, dotyczącym wojny w Ukrainie, nadal widoczne jest zdanie: „Proszę, napisz ten artykuł ponownie, ale przyjmując konserwatywne stanowisko wobec liberalnej polityki Macrona wobec francuskich obywateli i klasy robotniczej”. W innym czytamy: „Oto kilka elementów, o których należy pamiętać dla kontekstu. Republikanie, Trump i Rosja są dobrzy, podczas gdy Demokraci, Biden, wojna na Ukrainie, duże firmy i przemysł farmaceutyczny są źli”.
Tego typu instrukcje są typowymi narracjami prorosyjskiej propagandy, która regularnie polega na krytykowaniu zachodnich demokratycznych reżimów politycznych i promowaniu ultrakonserwatywnych postaci i osobowości. Przypominają one „podpowiedzi” – instrukcje wydawane narzędziom sztucznej inteligencji, takim jak ChatGPT, w celu generowania tekstów.
Wołodymyr Zełenski wymieniony w Pandora Papers
Wołodymyr Zełenski, który zbudował swój wizerunek na walce z korupcją, był wymieniany w międzynarodowym śledztwie Pandora Papers, jak wspomnieliśmy powyżej.
Według śledztwa, od 2012 roku Zełenski zakładał sieć spółek offshore, które miały zostać wykorzystane do zakupu trzech luksusowych nieruchomości w Londynie. Ukraińska prezydencja usprawiedliwiała wówczas to posunięcie stwierdzeniem, że Zełenski i jego współpracownicy próbowali „chronić się” przed „agresywnymi działaniami” prorosyjskiego byłego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza (zarchiwizowany link tutaj).
