W poniedziałek, 24 lutego, miną trzy lata od początku rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie. W związku z upamiętnieniem tego wydarzenia wydajemy tematyczny raport, tzw. CEDMO Special Brief . Dokument koncentruje się na rozwoju postaw Europejczyków Środkowych wobec konfliktu i podsumowuje najczęstsze narracje dezinformacyjne związane z wojną w Ukrainie w przestrzeni informacyjnej Europy Środkowej, mianowicie w Polsce, Czechach i na Słowacji.
Według badania CEDMO[1] przeprowadzonego w ostatnim kwartale 2024 roku w Czechach przez agencję badawczą Median oraz na Słowacji i w Polsce przez agencję IPSOS, ludzie w Czechach, na Słowacji i w Polsce przeważnie wspierają Ukrainę w jej obronie. Największe wsparcie wśród trzech krajów wykazują respondenci w Polsce, gdzie 68% wspiera Ukrainę. Czechy są na drugim miejscu z 44%, a Słowacja z 32%.
Z kolei zwycięstwo Rosji jest najbardziej pożądane przez obywateli Słowacji (17%) i najmniej przez mieszkańców Polski (4%). W Czechach 7% respondentów wyraziło poparcie dla Rosji. Zarówno w Czechach, jak i na Słowacji, większość respondentów wolałaby, aby konflikt zakończył się tymczasowym pokojem bez zwycięstwa którejkolwiek ze stron. Taką preferencję wyraziło 39% respondentów w Czechach i 33% na Słowacji. W Polsce 20% respondentów preferowało tę opcję.
Preferowane zakończenie konfliktu w Ukrainie
„Pod względem wieku, w Czechach zwycięstwo Ukrainy jest szczególnie pożądane przez młodych ludzi w wieku 16-24 lata (62%),” wyjaśnia analityk danych CEDMO Lukáš Kutil, dodając: „Podobnie jest na Słowacji, gdzie najmłodsi respondenci w wieku 16-24 lata (56%) są najbardziej skłonni do poparcia zwycięstwa Ukrainy w porównaniu z innymi grupami wiekowymi. Wśród polskich respondentów, z kolei, to najstarsi respondenci w wieku 65 lat i więcej (79%) są najbardziej skłonni do poparcia zwycięstwa Ukrainy.“
Obawy dotyczące scenariuszy rozwoju konfliktu w Ukrainie
Pod względem obaw dotyczących scenariuszy rozwoju konfliktu, respondenci w Czechach i na Słowacji, gdzie zadano to pytanie[2], najbardziej obawiali się, że wojna w Ukrainie będzie trwać wiele lat (67% Czechów i 71% Słowaków). Dodatkowo ludzie wyrażali obawy przed możliwym rozszerzeniem konfliktu w otwartą wojnę między Rosją a NATO (55% Czechów, 61% Słowaków), przesunięciem walk bliżej terytorium Republiki Czeskiej lub Słowackiej (52% Czechów, 58% Słowaków), możliwością, że NATO pozwoli Ukrainie używać zachodniej broni na terytorium Rosji (51% Czechów, 54% Słowaków) lub że Rosja użyje broni jądrowej[3] (48% Czechów, 52% Słowaków).
Główne narracje dezinformacyjne związane z wojną w Ukrainie
Główne narracje dezinformacyjne, które krążyły w krajobrazie mediów cyfrowych Europy Środkowej w ciągu ostatnich trzech lat w związku z rosyjską wojną przeciwko Ukrainie, zostały zidentyfikowane przez fact-checkerów CEDMO. Narracje te ciągle pojawiają się w różnych formach. W Czechach głównie obejmują ataki na prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego i jego rodzinę, kwestionowanie ukraińskiej państwowości i integralności terytorialnej, narracje o szerzącym się nazizmie w Ukrainie oraz przepisywanie współczesnej historii Czech w kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie. Podobnie na Słowacji fałszywe twierdzenia często dotyczą prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego, przedstawiają Ukrainę jako państwo faszystowskie, podkreślają nieskuteczność sankcji wobec Rosji lub obwiniają Ukrainę za wzrost cen energii po 'arbitralnym’ i niespodziewanym odcięciu Słowacji od rosyjskiego gazu. W Polsce często pojawiają się teorie spiskowe o handlu ludźmi i organami oraz dezinformacje mające na celu zaszkodzenie relacjom polsko-ukraińskim.
Według ustaleń CEDMO, które również badają zasięg i wiarygodność wybranych dezinformacji, najbardziej wiarygodnym fałszywym twierdzeniem w Czechach podczas trzyletniego konfliktu w Ukrainie było stwierdzenie, że ukraińscy uchodźcy przywieźli do kraju krztusiec. To fałszywe stwierdzenie było wiarygodne dla 53% czeskiej populacji i 38% słowackiej populacji. Ponadto duża część czeskiej populacji, konkretnie 40% respondentów, zetknęła się z tym twierdzeniem. Na Słowacji było to tylko 23%.
Dla dużej części respondentów wiarygodna była również okresowo powracająca dezinformacja[4], twierdząca, że spośród ośmiu członków Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR), którzy w 1968 roku zdecydowali o wysłaniu wojsk Układu Warszawskiego na terytorium ówczesnej Czechosłowacji[5], pięciu było Ukraińcami. Ten wprowadzający w błąd raport był wiarygodny dla 48% Polaków, 46% Czechów i 34% Słowaków. Ponad jedna trzecia Polaków była również skłonna uwierzyć w informację, że prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski został wygwizdany przez publiczność podczas swojej oficjalnej wizyty państwowej w Czechach w lipcu 2023 roku[6].
Tematyczny raport jest dostępny w następujących wersjach:
- CEDMO Special Brief (dane Czechy, Słowacja) – w języku czeskim
- CEDMO Special Brief (dane Czechy, Słowacja) – w języku słowackim
- CEDMO Special Brief (dane Czechy, Słowacja) – w języku angielskim
- CEDMO Special Brief (dane Polska) – w języku polskim
- CEDMO Special Brief (dane Polska) – w języku angielskim
[1] Dane zostały zebrane w czwartym kwartale 2024 roku. W Czechach i na Słowacji było to częścią jednej z miesięcznych fal długoterminowego badania CEDMO Trends (Czechy: 20. fala – zbieranie danych w grudniu 2024 roku, Słowacja: 15. fala – zbieranie danych w listopadzie 2024 roku). W Polsce było to badanie porównawcze dla wybranych pytań z CEDMO Trends w Czechach i na Słowacji z października 2024 roku.
[2] W Polsce respondentom nie zadano pytania o obawy dotyczące scenariuszy rozwoju konfliktu w Ukrainie.
[3] Badanie postaw wobec tego scenariusza miało miejsce w czasie, gdy takie użycie zachodniej broni przez Ukraińców nie było jeszcze dozwolone.
[4] Zweryfikowane przez fact-checkerów CEDMO: sierpień 2022, sierpień 2023a, sierpień 2023b, sierpień 2023c.
[5] Badanie przeprowadzone przez badaczy w październiku 2024 roku we wszystkich trzech krajach.
[6] Pískot a volání „hanba“ patřilo Miloši Zemanovi, ne Zelenskému s Pavlem – CEDMO
*Zbieranie danych w Czechach było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Narodowego Planu Odbudowy. Zbieranie danych na Słowacji i w Polsce było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Google. Brief dotyczący Polski został przygotowany w ramach projektu CEDMO 2.0 o numerze 101158609.
