Brutalny atak na szpital Ahli Arab w Gazie 17 października 2023 roku, za który wzajemnie obwiniają się Izrael oraz Palestyńczycy, wywołał oburzenie w wielu krajach Bliskiego Wschodu. W tym właśnie kontekście wielu internautów udostępniało zdjęcie przedstawiające czarną flagę wzniesioną na dachu mauzoleum w Meszchedzie w północno-wschodnim Iranie z przesłaniem, że oznacza ona „wezwanie do zemsty lub wojny”. Jednak tego rodzaju flagi zwykle wywiesza się podczas szyickich świąt religijnych, choć nie tylko. Jak wyjaśnili agencji AFP trzej różni irańscy eksperci, flaga symbolizuje okres żałoby.
Konflikt w Strefie Gazy (zarchiwizowany link) trwa już ponad miesiąc i zaczął się od niespotykanego na taką skalę ataku przez Hamas na Izrael 7 października, który podczas ostrzału rakietowego spowodował śmierć ponad 1,4 tys. osób, a około 240 osób uprowadzono jako zakładników, według władz Izraela. Ministerstwo zdrowia w rządzonej przez Hamas Strefie Gazy poinformowało 10 listopada, że w wyniku izraelskich bombardowań i działań naziemnych zginęło 11 078 ludzi, z czego 4506 to dzieci, a 27 490 osób zostało rannych.
We wtorek 17 października międzynarodowe oburzenie wywołał ostrzał kompleksu szpitala Ahli Arab w mieście Gaza.
Zarówno Izrael, jak i Palestyńczycy nawzajem obwiniają się za atak, w którym zginęło co najmniej 471 osób, które – według ministerstwa zdrowia Gazy – znalazły tam schronienie. Wysoki rangą urzędnik europejskiego wywiadu powiedział AFP, że liczba ofiar śmiertelnych była prawdopodobnie znacznie mniejsza, szacując, że zginęło „kilkadziesiąt” osób. Rzecznik izraelskiej armii również zakwestionował podaną przez Hamas liczbę ofiar śmiertelnych. Ani źródło wybuchu, ani liczba ofiar śmiertelnych nie mogły zostać jednoznacznie zweryfikowane.
Zdjęcia i filmy agencji AFP ukazują dziesiątki ciał zawiniętych w białe tkaniny.
Następnego dnia po ataku na szpital, pomimo wyjaśnień Izraela, tysiące osób z krajów Bliskiego Wschodu wzięło udział w protestach, by wyrazić oburzenie. W tej sytuacji pojawiły się spekulacje, że w odpowiedzi na te wydarzenia, poprzez symboliczny gest Iran wezwał do wojny.
„Zaczyna się wielka wojna światowa (…). Ta flaga to wezwanie skierowane do całego islamu o wojnę” – czytamy w poście z 20 października, który miał 72 udostępnienia na Facebooku. Na dołączonym zdjęciu widać złotą kopułę oraz czarną flagę na jej dachu. Podobne treści z takim zdjęciem były udostępniane na platformie X (kiedyś Twitter) oraz na Telegramie, gdzie pisano, że flaga ta oznacza „wezwanie do zemsty lub wojny”.
Podobne publikacje były udostępniane w języku serbskim, francuskim, angielskim i hiszpańskim.
W niektórych postach pojawiała się także wzmianka, że taka flaga została wzniesiona po raz pierwszy w historii.
Co oznacza czarna flaga
Dzień po wybuchu w szpitalu Ahli Arab w północnej Gazie, irańska agencja prasowa Tasnim poinformowała na platformie X, że w odpowiedzi na uderzenie w placówkę, nad centralną kopułą meczetu zawisła czarna flaga (zarchiwizowany link). W komunikacie zacytowano fundację charytatywną Astan Quds Razavi, która utrzymuje mauzoleum Imama Rezy znajdujące się w miejscowości Meszched w północno-wschodnim Iranie.
W artykule w języku angielskim agencja Tasnim podała, że irański rząd ogłosił 18 października 2023 roku „dniem żałoby narodowej” z powodu „zbrodni Izraela przeciwko palestyńskim cywilom”.
Mauzoleum Imama Rezy to kompleks religijny poświęcony islamowi szyickiemu, który jest głównym odłamem islamu w Iranie, obok tradycji sunnickiej. To główne miejsce pielgrzymek religijnych zbudowane nad grobem ósmego imama tradycji szyickiej Twelver, Imama Rezy.
Wbrew temu, co można przeczytać w mediach społecznościowych, podniesienie czarnej flagi na dachu mauzoleum nie miało miejsca „po raz pierwszy w historii” i nie oznacza „wezwania do zemsty lub wojny”.
Pierre Pahlavi, zastępca dyrektora Departamentu Studiów Obronnych w Canadian Forces College, wyjaśnił agencji AFP 17 października, że czarna flaga jest symbolem żałoby, a nie deklaracją wojny. „Zwykle jest ona wywieszana co roku na maszcie meczetu Imama Rezy podczas Ashury, ważnego wydarzenia w kalendarzu islamu, zwłaszcza w kontekście Muharram – miesiąca żałoby, kluczowego momentu dla powstania szyickiego odłamu religii islamskiej” – powiedział Pahlavi, specjalista ds. irańskiej polityki zagranicznej.
Thierry Coville, badacz i specjalista zajmujący się Iranem we francuskim Centrum Badań Studiów Międzynarodowych i Strategicznych, potwierdził 19 października agencji AFP, że czarna flaga jest tradycyjnie wywieszana podczas czasu Muharram „w meczetach i wykorzystywana w procesjach upamiętniających męczeństwo Imama Husajna”.
Irańska prasa już wcześniej donosiła o wcześniejszych okazjach, podczas których czarna flaga była podnoszona zgodnie z tradycją islamu, o czym można przeczytać w tym artykule z 2019 roku (zarchiwizowany link).
W Google Maps obrazy takie jak ten z 2019 roku pokazują czarną flagę powiewającą nad kopułą Imama Rezy (zarchiwizowane tutaj).
Z drugiej strony, co podkreślają specjaliści, widok tej flagi powiewającej poza okazjami takimi jak Ashura i Muharram, które w 2023 r. zakończyły się w sierpniu, jest rzadki.
Irańska agencja prasowa Tasnim wyjaśniła w artykule w języku perskim, że mauzoleum przyjęło „kolor żałoby” 18 października po „tragedii i żałobie wszystkich ludzi, w szczególności muzułmanów”. Według agencji, „zbrodnie popełnione przez izraelski reżim w ostatnich dniach osiągnęły punkt kulminacyjny we wtorek wieczorem, kiedy setki Palestyńczyków, którzy schronili się w szpitalu Al-Ahli w Gazie, zostało zaatakowanych przez syjonistów”.
Według Pahlaviego, poza wydarzeniami z kalendarza religijnego, flagę wywiesza się „w wyjątkowych i trudnych okresach, aby podkreślić okres żałoby”. Jak dodaje, właśnie „takie znaczenie należy dziś postrzegać. To przesłanie jest wyrazem solidarności z cywilnymi ofiarami szpitala w Gazie, ale ma też wymiar polityczny, w którym chodzi o podkreślenie tego, że Iran stoi na straży sprawy palestyńskiej”.
Pahlavi: „Ale gest ten ma charakter symboliczny. Wywieszenie flagi nie wywołuje żadnego formalnego procesu. W obliczu wojny na słowa i obrazy, stanowi to wyraz solidarności z muzułmanami i Arabami na całym świecie”.
Eksperci zwrócili uwagę, że inne znaczenie byłoby gdyby czarna flaga została zastąpiona czerwoną.
Czerwona flaga, symbolizująca krew męczenników, jest często używana w Iranie podczas miesiąca Muharram. Wyjątkowo została wywieszona po śmierci irańskiego dowódcy, generała Qassema Soleimaniego, który zginął w styczniu 2020 roku w wyniku amerykańskiego uderzenia. „Wtedy mogło pojawić się poczucie zemsty za to, co przydarzyło się wojskowemu, który stał się męczennikiem” – zauważa Thierry Coville.
Jednak nawet w tym kontekście „podniesienie czerwonej flagi nie spowodowało eskalacji ani otwartej wojny. Iran nadal prowadził działania wojenne w ukryciu” – wyjaśnia Pahlavi.
Groźby z Iranu
Teheran wielokrotnie ostrzegał, że naziemna inwazja na Strefę Gazy doprowadziłaby do odpowiedzi na innych frontach, budząc obawy, że dojdzie do regionalnej eskalacji.
Eksperci podkreślają, że Iran od dawna wspiera Hamas. „Dostarczali broń i szkolili Hamas. Wątpliwości dotyczą bezpośredniego zaangażowania irańskich władz oraz organizacji paramilitarnych w operację zbrojną «Powódź Al-Aksa», ale dopóki nie zostanie to udowodnione, nie możemy tego potwierdzić” – mówi Pahlavi.
„Oficjalne stanowisko przywódców jest takie, że przyjmują działania Hamasu z zadowoleniem, choć jednocześnie mówią, że nie brali udziału w tym ataku” – dodaje Thierry Coville.
W środę 18 października prezydent Iranu Ebrahim Raïssi mówił, że „świat muzułmański i opinia publiczna na świecie” domagają się „natychmiastowego zakończenia bombardowań, blokady Strefy Gazy, a także zerwania stosunków politycznych” nawiązanych przez kraje arabskie, które zbliżyły się z Izraelem w ciągu ostatnich lat.
W swoim przesłaniu na platformie X minister spraw zagranicznych Hossein Amir-Abdollahian wezwał do „światowej jedności” przeciwko Izraelowi, który – jak napisał – jest „bardziej znienawidzonym reżimem niż Państwo Islamskie”. W Iranie również miały miejsce manifestacje m.in. w Meszchedzie oraz w Isfahanie.
Amélie-Myriam Chelly, ekspertka zajmująca się Iranem zwróciła uwagę na to, w jaki sposób irańskie media wzywały do pomocy mieszkańcom Gazy. Jak przekazała agencji AFP 19 października 2023 roku, tego typu przekaz na arenie międzynarodowej ma na celu wzmocnienie „antysyjonistycznej siły działania” Iranu w obliczu normalizacji stosunków między Izraelem a kilkoma krajami arabskimi w ostatnich latach.
Warto zauważyć, że irańska strona o nazwie Alaqsastorm.com, która wydaje się być utworzona 7 października 2023 roku, w dniu ataku Hamasu, zapoczątkowała rekrutowanie irańskich ochotników chcących walczyć w „obronie uciskanego narodu palestyńskiego”.
