5 listopada 2024 r. Uniwersytet Karola w Pradze stał się centrum wymiany intelektualnej, witając ponad 100 profesjonalistów z dziedziny mediów, technologii cyfrowych i prawa na międzynarodowej konferencji CEDMO. Wydarzenie było świadectwem zaangażowania uniwersytetu w promowanie dialogu na temat kluczowych kwestii kształtujących nasz cyfrowy krajobraz.
Uroczyste otwarcie, które poprowadziła Jana Magdoňová z Czeskiego Radia, nadało temu dniu formalny, ale i inspirujący ton. Kiedy przedstawiła siedmioro głównych prelegentów, oczekiwanie na sali było namacalne.
Pierwszy z głównych prelegentów, Václav Moravec, główny koordynator the Central European Digital Media Observatory (CEDMO), serdecznie powitał uczestników. Zwrócił uwagę na symboliczne znaczenie miejsca, jakim jest Sala Patriotyczna, historycznie będąca biblioteką uniwersytecką, oraz jej związek z tegorocznym tematem zainspirowanym książką Raya Bradbury’ego “Fahrenheit 451”.
Następnie moderator powitał na scenie Věrę Jourovą, wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej ds. wartości i przejrzystości. W swoim przekonującym przemówieniu Věra Jourová podkreśliła znaczenie tzw. roku superwyborczego, posługując się wyborami prezydenckimi w Mołdawii jako przykładem zagranicznej ingerencji. Szczegółowo opisała wieloaspektowy charakter kampanii, który obejmował dezinformację opartą na sztucznej inteligencji, cyberatakach, a także bezpośrednią manipulację wyborcami. Jourová podkreśliła również wysiłki legislacyjne Komisji Europejskiej, takie jak Akt o usługach cyfrowych (DSA), Kodeks postępowania, Akt o sztucznej inteligencji (AI Act) oraz Europejski akt o wolności mediów. Doceniła również proaktywne środki podejmowane przez firmy technologiczne w celu zwalczania szkodliwych treści związanych ze sztuczną inteligencją. Na zakończenie podkreśliła kluczową rolę CEDMO i EDMO w dostarczaniu solidnych danych na temat trendów dezinformacyjnych, działania te określiła jako nieocenione przy podejmowaniu świadomych decyzji politycznych.
Jako następny głos zabrał Paolo Cesarini, Dyrektor Programowy sieci EDMO, która składa się z 14 hubów działających w całej Europie, w tym CEDMO obejmującego region Europy Środkowej. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na codzienne biuletyny, które śledziły narracje dezinformacyjne w całej Europie przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, zwracając uwagę na ich moc predykcyjną. Paolo Cesarini nakreślił trzy istotne zadania dla EDMO: integrację weryfikacji faktów, badań i umiejętności korzystania z mediów; przejście od ról monitorujących do doradczych; oraz wdrożenie wskaźników strukturalnych w celu pomiaru rzeczywistego wpływu kampanii dezinformacyjnych.
Chociaż nie mógł uczestniczyć osobiście, Silvio Waisbord, profesor na Uniwersytecie George’a Washingtona, udostępnił nagraną wcześniej wiadomość wideo. W swoim przemówieniu Waisbord zagłębił się w zawiłości ery postprawdy, podkreślając coraz większą potrzebę umiejętności korzystania z mediów i mechanizmów sprawdzania faktów. Wyjaśnił, że postprawda charakteryzuje się społecznym podziałem dotyczącym tego, co stanowi wiedzę i prawdę, podziałem, który pogłębił się w erze cyfrowej, gdzie fakty i dowody są często przyćmione przez osobiste przekonania, narracje, a także emocje. Waisbord podkreślił wyzwania, jakie stawia to przed demokracją i nauką, zauważając, że bez wspólnego zrozumienia tej rzeczywistości trudno jest zająć się globalnymi problemami, takimi jak zmiany klimatyczne i zdrowie publiczne. Podkreślił, że dezinformacja rozwija się w tym środowisku nieufności, wykorzystując istniejący sceptycyzm wobec instytucji i ekspertów. Odnosząc się do pytania, czy przepaść między postprawdą może zostać zniwelowana, Waisbord przyznał, że trudno jest osiągnąć konsensus, ale wezwał do używania skutecznych taktyk, takich jak sprawdzanie faktów oraz edukacji medialnej. Podkreślił, jak ważne jest dalsze poszukiwanie wspólnej płaszczyzny oraz budowania strategii przeciwdziałania dezinformacji.
W związku z tym, że nasza konferencja zbiegła się w czasie z wyborami prezydenckimi w USA, kolejnym prelegentem był Michał Kormaňák, szef działu Public Affairs w IPSOS, przedstawił dane wskazujące, że 64% republikańskich wyborców obawia się fałszowania wyborów, na co wpływ mają m.in. twierdzenia często wygłaszane przez republikańskiego kandydata na prezydenta, Donalda Trumpa. Opisał również rok 2024 jako prawdopodobnie największy eksperyment polityczny w historii ludzkości, z około czterema miliardami ludzi, którzy pójdą do urn w ponad 70 krajach. W związku z tym Michal Kormaňák podkreślił globalne rozprzestrzenianie się populizmu, odnosząc się do badania przeprowadzonego w 28 krajach. Według tego badania dwie trzecie ludzi uważa, że główny podział w społeczeństwie przebiega między zwykłymi obywatelami a elitami politycznymi i gospodarczymi, i czują, że ich kraj potrzebuje silnego przywódcy, aby odzyskać go od bogatych i potężnych, co wspiera wzrost populizmu. Ponadto przedstawił dane z badań przeprowadzonych we współpracy z CEDMO, obejmujących Czechy, Słowację i Polskę, dotyczące zasięgu i wiarygodności konkretnych narracji dezinformacyjnych krążących ostatnio w krajach Europy Środkowej. Na zakończenie podkreślił potrzebę zachowania ostrożności w czasach rosnących ruchów populistycznych oraz znaczenie większego skupienia się na zwalczaniu i łagodzeniu dezinformacji.
Péter Krekó, lider Węgierskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (HDMO), przedstawił wyniki badań przeprowadzonych we współpracy z CEDMO i bułgarsko-rumuńskim hubem (BROD). Przypomniał, że pierwotny pomysł tego wspólnego badania powstał dokładnie rok temu podczas dorocznej konferencji CEDMO. Badanie porównawcze obejmowało reprezentatywne dane z Bułgarii, Czech, Węgier i Słowacji na temat przekonań spiskowych, rozprzestrzeniania się dezinformacji i relatywizmu faktów, przeprowadzone tuż przed wyborami do Parlamentu Europejskiego wiosną 2024 roku. Głównym pytaniem, na które starano się odpowiedzieć, było to, w jakim stopniu ludność krajów Europy Środkowej jest podatna na dezinformację. Péter Krekó przedstawił również wgląd w ustalenia EDMO, które regularnie sporządzają listę narracji dezinformacyjnych rozpowszechnianych we wszystkich krajach europejskich. Zauważył wyłaniający się trend: podczas gdy dezinformacja nadal ma różnice regionalne, staje się coraz bardziej paneuropejska, rozpowszechniając podobne narracje na całym kontynencie. Jako obywatel Węgier z przykrością stwierdził, że Węgry są najbardziej podatne na mentalność i teorie spiskowe w porównaniu z pozostałymi trzema krajami. Bułgaria reprezentuje „środek”, ale jest dość blisko Węgier, podczas gdy Czechy i Słowacja są bardziej odporne. Podkreślił również, że Węgry stały się bardzo podatne na rosyjskie narracje dezinformacyjne, pomimo negatywnej historii ze Związkiem Radzieckim i braku podobieństw kulturowych, językowych lub religijnych. Według Pétera Krekó podatność ta wynika z przyjaznej Rosji polityki połączonej z wysoce scentralizowanym środowiskiem medialnym, które szerzy dezinformację.
Zdjęcie: Milena KrálíčkováPoranną część konferencji zakończyło przemówienie rektor Uniwersytetu Karola, Mileny Králíčkovej. Pani Rektor podkreśliła, że dezinformacja i walka o demokrację to realne i palące kwestie. Wyraziła dumę i zaszczyt, że projekt Central European Digital Media Observatory ma siedzibę na Uniwersytecie Karola oraz przyjemność goszczenia konferencji w Sali Patriotycznej Uniwersytetu Karola po raz trzeci. Podkreśliła również konieczność współpracy między specjalistami z różnych wydziałów, w tym nie tylko pracownikami akademickimi, ale także studentami i osobami niebędącymi pracownikami akademickimi, zjednoczonymi w dostarczaniu dowodów i nauki w celu rozwiązania rzeczywistych problemów, przed którymi stoi obecnie Europa. Pani Rektor szczególnie podziękowała Václavowi Moravecowi, liderowi centrum, za bycie sercem i duszą CEDMO, oraz całemu jego zespołowi za zorganizowanie wydarzenia. Wyraziła nadzieję na dalsze wsparcie i przyszły sukces projektu na Uniwersytecie Karola.
Podsumowanie popołudniowych paneli: wnikliwe dyskusje na temat transformacji cyfrowej i regulacji prawnych
Popołudniowa sesja zgromadziła wybitnych ekspertów z różnych krajów, którzy zgłębiali palące kwestie ery cyfrowej. Każdy z trzech paneli rzucał światło na różne aspekty transformacji cyfrowej, regulacji i umiejętności korzystania z mediów.
Panel 1: Generatywna sztuczna inteligencja w dobie transformacji cyfrowej
Pierwszy panel przygotował grunt pod dogłębną analizę generatywnej sztucznej inteligencji (AI) oraz jej wpływu na transformację cyfrową. W dyskusji, moderowanej przez Jakuba Šimko z KInIT, wzięli udział Peter Jančárik (Seznam.cz), Lukáš Kutil (CEDMO, Uniwersytet Karola), Ivan Srba (KInIT) i Milan Zubíček (Google).
Zdjęcie: Moderator Jakub Šimko z panelistami Milanem Zubíčkiem i Peterem Jančárikiem
Zdjęcie: Panelista Peter JančárikPrelegenci przeanalizowali, w jaki sposób generatywna sztuczna inteligencja przekształca tworzenie i rozpowszechnianie informacji, podkreślając zarówno innowacyjne możliwości, jak i istotne wyzwania, jakie się z nią wiążą. Główny nacisk położono na rozprzestrzenianie się dezinformacji i jej implikacje dla dyskursu publicznego. Paneliści podkreślili znaczenie odpowiedzialnego rozwoju i wdrażania sztucznej inteligencji, omawiając środki regulacyjne, takie jak akt Unii Europejskiej w sprawie sztucznej inteligencji i akt o usługach cyfrowych. Sesja dostarczyła cennych informacji na temat wykorzystania potencjału sztucznej inteligencji przy jednoczesnej ochronie integralności informacji w erze cyfrowej.
Panel 2: Implementacja Aktu o usługach cyfrowych (DSA): przemyślenia i dalsze kroki
Drugi panel, moderowany przez Janę Soukupovą z CEDMO, Uniwersytet Karola, dotyczył zawiłości wdrażania unijnego Aktu o usługach cyfrowych (DSA). Prelegenci Stanislav Matějka (EPRA), Andrea Liebman (Swedish Psychological Defence Agency), Kryštof Kučmáš (Czech Telecommunications Office) i Nicola Frank (Lie Detectors) podzielili się swoimi spostrzeżeniami na temat tych kompleksowych ram regulacyjnych.
Dyskusja dotyczyła wyzwań związanych z egzekwowaniem Aktu o usługach cyfrowych (DSA) w różnych systemach prawnych oraz jego oczekiwanego wpływu na usługi cyfrowe. Paneliści poruszyli również kwestię odpowiedzialności platform cyfrowych w zakresie monitorowania treści i zwalczania dezinformacji. Sesja naświetliła praktyczne aspekty przekładania ambicji regulacyjnych na namacalne wyniki, mające na celu stworzenie bezpieczniejszego i bardziej przejrzystego środowiska internetowego.
Panel 3: Umiejętność korzystania z mediów i weryfikacja faktów: spostrzeżenia praktyków
Ostatni panel tego dnia zgromadził ekspertów, którzy dyskutowali o umiejętności korzystania z mediów i sprawdzaniu faktów jako podstawowych narzędziach w walce z dezinformacją. W panelu, moderowanym przez Jochena Spangenberga z Deutsche Welle, udział wzięli: Aleksandra Monkos (Demagog Association), Dávid Púchovský (Hoaxy a podvody), Gyula Csák (Bellingcat), Jocelyne Zablit (AFP) i Kati Bremme (France Télévisions).
Zdjęcie: Alexandra Monkos
Zdjęcie: Moderator Jochen Spangerberg z panelistami Gyulą Csákiem i Joyce Zablit
Prelegenci podzielili się praktycznymi doświadczeniami i skutecznymi strategiami edukowania społeczeństwa i weryfikacji informacji. Zwrócili uwagę na wyzwania, przed którymi stoją praktycy w dobie szybkiego rozpowszechniania się informacji, a także podkreślili znaczenie wspólnych wysiłków i innowacyjnych podejść.
Uwagi końcowe
Konferencja zakończyła się optymistycznie, z nowym zaangażowaniem w wyzwania cyfrowe. Dyskusje i różne perspektywy pomogły uczestnikom lepiej zrozumieć transformację cyfrową i regulacje.
Na koniec Nik Hynek, Dyrektor Badań w CEDMO, podsumował kluczowe punkty i przyszłe kroki. Podkreślił znaczenie dyskusji i wyznaczył jasny kierunek na przyszłość, zostawiając uczestników z poczuciem celu.
Spotkanie pokazało, jak ważna jest współpraca i działania w sferze cyfrowej oraz wzmocniło rolę społeczności akademickich i zawodowych w budowaniu odpornego społeczeństwa.
Zdjęcie: Zespół Organizacyjny Konferencji
Autorką zdjęć jest Ema Dvořáková, a nagranie wideo zostało wyprodukowane przez RTL (Uniwersytet Karola). Niektóre zdjęcia użyte w tym artykule zostały wykonane jako zrzuty ekranu z nagrania wideo.
Konferencja była możliwa dzięki wsparciu finansowemu firmy Google.
