Nagranie przedstawiające tysiące maszerujących ludzi było od połowy lipca 2023 roku szeroko udostępniane w mediach społecznościowych wraz z opisem, że mężczyźni ci są w drodze z Libii do Włoch. Według niektórych publikacji, udostępnianych setki razy w języku polskim, libijskie wojsko pomaga im w drodze w ramach zorganizowanej operacji „inwazji na Europę”. Przeprowadzone przez AFP śledztwo wykazało jednak, że film został nakręcony na granicy libijsko-egipskiej, kiedy przeprowadzono masową deportację migrantów z Libii do Egiptu.
W czasie kiedy unijne kraje negocjują (arch. link) ostateczny kształt paktu migracyjnego dla tysięcy przybyszów docierających do Europy głównie przez Morze Śródziemne, w mediach społecznościowych rozpowszechniane są fałszywe przekazy na temat napływu uchodźców. W Polsce, temat migracji stał się jedną z głównych osi kampanijnych sporów przed jesiennymi wyborami (arch. link) do parlamentu.
Rządzące Prawo i Sprawiedliwość (PiS) forsuje pomysł referendum ws. relokacji uchodźców w UE. Równolegle do sporów na ten temat w sieci zaczęły krążyć filmy pokazujące tysiące mężczyzn maszerujących przez pustynię pod eskortą żołnierzy, z opisami, że ludzie ci zmierzają do Europy przez Włochy.
„Kierunek Libia –Włochy. Około 125 tys. osób. Żołnierze pod bronią pilnują karawany i kierunku. Ten proceder jest kreowany odgórnie.” – czytamy w publikacji zamieszczonej na Twitterze 13 lipca 2023 roku, do której dołączone jest krótkie nagranie pokazujące setki mężczyzn maszerujących drogą pod eskortą służ mundurowych. Tweet zyskał ponad 260 udostępnień.
„Wszystko koordynuje libijskie wojsko.” – czytamy w publikacji zamieszczonej na Facebooku, do której dołączone jest to samo nagranie, a w publikacji na Telegramie czytamy: „2,500 nielegalnych imigrantów ląduje w drodze z Libii do Włoch”. Nagranie krążyło również w innych językach m.in. po angielsku i hiszpańsku, francusku i gruzińsku.
Znaleźliśmy inne dość podobne wideo krążące na Facebooku z twierdzeniem: „Ok. 500 000 uchodźców z Libii przybywa do Włoch”. Publikacja z tym filmem była udostępniana też w języku greckim.
Niektórzy użytkownicy Facebooka publikowali oba filmy, na których widać maszerujący tłum mężczyzn, eskortowanych przez funkcjonariuszy służ mundurowych ubranych w podobne uniformy w kolorze piaskowym oraz podobne pojazdy z podobnymi oznaczeniami i barwami.
W rzeczywistości jednak, jak wykazało śledztwo przeprowadzone przez AFP, film pokazuje masową deportację – głównie obywateli Egiptu – przez przejście drogowe na granicy z Egiptem, przeprowadzoną pod koniec maja i na początku czerwca 2023 roku przez władze libijskie w ramach szerokiej operacji przeciwko przemytnikom migrantów i uchodźcom. Zachodnie i arabskojęzyczne media, w tym agencje prasowe Associated Press (arch. link) i Reuters (arch. link) oraz Al-Jazeera (arch. link) opublikowały na początku czerwca artykuły na temat tej deportacji. Agencja AP napisała m.in., że 6.000 migrantów zostało doprowadzonych do magazynu urzędu celnego na przejściu granicznym Musaid z Egiptem.
Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych dla Libii (UNSMIL) wyraziła na swoim koncie na Twitterze w dniu 12 czerwca zaniepokojenie masowymi aresztowaniami migrantów i osób ubiegających się o azyl w Libii. „Jesteśmy zaniepokojeni masowymi arbitralnymi aresztowaniami migrantów i osób ubiegających się o azyl w całym kraju. Libijskie władze aresztowały tysiące mężczyzn, kobiet i dzieci z ulic i domów lub w wyniku nalotów na domniemane obozy i budynki przemytników”.
Libia stanowi główny szlak tranzytowy dla setek tysięcy migrantów próbujących przedostać się do Europy drogą morską. Według raportu IOM Displacement Tracking Matrix (DTM) opublikowanego przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji w lutym 2023 roku, w Libii przebywało 706.062 migrantów pochodzących z 44 krajów. W styczniu i lutym 2023 r. do Włoch i na Maltę przybyło łącznie 14 948 migrantów z Libii i Tunezji przez środkową część Morza Śródziemnego.
Libia jest dziś krajem głęboko podzielonym między rywalizującymi ze sobą frakcjami walczącymi o władzę. Zbuntowany generał Chalifa Haftar kontroluje wschodnią część kraju, w tym region przygraniczny z Egiptem. Od czasu upadku byłego libijskiego dyktatora Muammara Kaddafiego obalonego w 2011 roku podczas arabskiej wiosny – fali protestów, jakie przetoczyły się w tym czasie przez Bliski Wschód – kraj znajduje się w kryzysie politycznym pogłębianym przez podziały między wschodnią i zachodnią częścią kraju i przez ingerencje z zagranicy.
W obu filmach z migrantami marsz eskortują ci sami libijscy mundurowi
Mając na uwadze doniesienia o deportacjach z Libii, poszukaliśmy wcześniejszych publikacji obu nagrań zawierających te same fałszywe opisy, według których pokazują one migrantów maszerujących do Włoch. Jak zwykle użyliśmy w tym celu różnych metod odwrotnego wyszukiwania obrazem. Najstarsze publikacje, do jakich dotarliśmy – podobne w treści do publikacji w języku polskim – pochodziły z konta na Twitterze od użytkownika o nazwie „@RadioGenova”, które pierwszy film opublikowało 23 czerwca 2023 roku, a drugi 25 czerwca 2023 roku. To anglojęzyczne konto, mające rzekomo siedzibę we Włoszech, publikuje głównie antyuchodźcze treści.
Tweety @RadioGenova mają niemal identyczne wpisy co analizowane przez nas publikacje w języku polskim: „Look, an army of 500,000 men ready to invade Italy from Libya. A real apocalypse. Stop the invasion, save Europe!”, mówi jeden z nich, co w tłumaczeniu na polski znaczy: „Patrzcie, armia 500 000 ludzi gotowa do inwazji na Włochy z Libii. Prawdziwa apokalipsa. Powstrzymać inwazję, ocalić Europę”.
Następnie szukaliśmy podobnych filmów na wiarygodnych kontach arabskojęcznych mediów społecznościowych, wpisując słowa kluczowe oraz przy pomocy odwrotnego wyszukiwania obrazów. Obraz o uderzających podobieństwach do pierwszego z omawianych przez nas filmów znaleźliśmy na Facebooku, na koncie biura medialnego brygady Tarek Ben Ziyad (TBZ) (arch. link), w publikacji z 7 czerwca 2023 roku. Brygada ta jest organizacją wojskową dowodzoną przez Saddama Haftara, syna dowódcy wschodniej Libii Chalify Haftara. Dziennikarze AFP w Libii zweryfikowali dla nas to konto i potwierdzili, że jest to konto brygady TBZ.
„Duża liczba nielegalnych imigrantów w Musaid. Nasza armia broni ojczyzny” – czytamy w opisie filmu. Tekst opatrzono emotikonem ognia.
Nagranie zostało nakręcone pod innym kątem a także z innej strony drogi, niż omawiane przez nas pierwsze wideo z fałszywych publikacji, jednak odnajdujemy w nim te same szczegóły.
W filmie udpostępnianym przez polskich użytkowników wraz z fałszywym twierdzeniem możemy zobaczyć dwóch umundurowanych funkcjonariuszy (po lewej, poniżej), którzy również pojawiają się w filmie z 7 czerwca (po prawej) opublikowanym przez brygadę TBZ. Zaznaczyliśmy ich na niebiesko i czerwono na poniższych zrzutach ekranu u góry.
Ci sami dwaj mężczyźni ubrani w beżowe mundury są również widoczni na innym filmie, który znaleźliśmy w sieci na TikToku w publikacji z 1 czerwca, i który pokazuje ten sam marsz. Zaznaczyliśmy ich na trzecim zrzucie ekranu (na dole), wraz z innymi funkcjonariuszami służb mundurowych, których zaznaczyliśmy kółeczkami na zielono i żółto:
Brygada TBZ opublikowała również 1 czerwca post na Facebooku pod tytułem „Libijska granica” z nagraniem przedstawiającym uzbrojonych funkcjonariuszy i grupki cywili.
Podobieństwa wizualne i zbieżność dat oznaczają, że możemy obalić teorię, że mężczyźni ci maszerowali do Włoch, eskortowani przez libijskie wojsko.
Szczegóły nagrań nie pozwalają nam określić dokładnego momentu, w którym ta grupa migrantów została wydalona z Libii, ale możemy na ich podstawie przypuszczać, że najprawdopodobniej miało to miejsce 31 maja albo 1 czerwca 2023 roku, kiedy w mediach społecznościowych zaczęły krążyć filmy obrazujące deportacje obywateli Egiptu przez przejście drogowe na wschodniej granicy Libii.
Teraz spróbujmy wyjaśnić, dokąd naprawdę ci mężczyźni szli.
Libijskie służby mundurowe zlokalizowaliśmy w rejonie przejścia granicznego z Egiptem
Drugi film z publikacji po polsku również wyszukaliśmy przy pomocy odwrotnego wyszukiwania obrazem, co pozwoliło nam dotrzeć do nagrania zamieszczonego 2 czerwca na Twitterze, na koncie egipskiej telewizji RassdNews (arch.link). „Libijskie władze zawracają tysiące nielegalnych imigrantów do Egiptu przez przejście drogowe w Musaid” – brzmi opis filmu, na którym widnieje data 31 maja 2023 roku.
Możemy na zrzutach ekranu z obu nagrań zestawionych obok siebie poniżej znaleźć tych samych funkcjonariuszy służ mundurowych i te same charakterystyczne budynki:
Odczytaliśmy napisy w języku arabskim figurujące na pojazdach w obu nagraniach. Można tam znaleźć frazy: „Dyrekcja Sił bezpieczeństwa w Darnie”, „Policja”, „Ministerstwo Spraw Wewnętrznych”, co wskazuje na to, że pojazdy należą do jednostek policji z regionu tego miasta na wschodzie Libii. Widniejące na pojazdach logo przypomina zaś to, które widnieje na stronie FB Dyrekcji policji w Darnie oraz ogólnokrajowe logo libijskiej policji.
Napisy w języku arabskim i logo policji figurujące na pojazdach zaznaczyliśmy w fioletowej ramce poniżej:
Geolokalizacja pozwoliła nam określić dokładne miejsce, gdzie oba filmy zostały nakręcone.
Funkcja Google Street View niestety nie jest dostępna w Libii więc musieliśmy skorzystać z innych źródeł, żeby zlokalizować drogę widoczną w nagraniach. Na zdjęciach satelitarnych Musaid w Google widać kilka budynków, które pojawiają się w obu filmach, w tym budynek z zielonym półokrągłym dachem, który widzimy w filmie (zaznaczony w fioletowej ramce poniżej).
Inny film opublikowany przez telewizję Al Jazeera Live (tutaj ), który pokazuje tę samą drogę, po której maszerują mężczyźni, co w analizowanym przez nas filmie ale w dużo szerszym kadrze, pozwolił nam zidentyfikować oprócz budynku z zielonym dachem kilka innych budynków w pobliżu drogi: szary kilkupiętrowy budynek i niższy dom obok, (oba zaznaczyliśmy na zielono poniżej), oraz jasny budynek po przeciwnej stronie drogi, (oznaczony przez nas pomarańczową strzałką poniżej), który pasuje do zdjęć hotelu Camel widocznego na mapach Google’a.
Na tej podstawie możemy stwierdzić, że filmy zostały nakręcone w mieście Musaid, oddalonego 4,7 km idąc drogą od przejścia granicznego z Egiptem (arch. link).
Dokąd zmierzają mężczyźni?
Dzięki geolokalizacji możemy wywnioskować też, że mężczyźni w drugim wideo maszerują w kierunku południowym, gdyż pozostawiają za sobą hotel Camel, a budynek z zielonym dachem mijają pozostawiając go po swojej prawej stronie.
Na mapie Google’a widzimy, że droga na południe przechodzi w pobliżu urzędu celnego (budynek ten ma również zielony dach ale jest on dwuspadowy), a przed nim znajduje się duży parking. Miejsce to znajduje się około 1 km, czyli 14 minut na piechotę, idąc od miasta w kierunku granicy – miejsca i budynki pasują do tych, które już zlokalizowaliśmy.
Na zrzutach ekranu z obu nagrań (poniżej) wyraźnie widać, że mężczyźni znajdują się dużej odległości od widocznego w dali hotelu Camel, zakreślonym kółeczkiem na czerwono:
Na filmie z posta brygady TBZ z 7 czerwca budynek urzędu celnego z zielonym dwuspadowym dachem pojawia się w 19 sekundzie. Na poniższym zrzucie ekranu możemy również zidentyfikować te same dwa duże budynki, które mogliśmy zidentyfikować dzięki mapie Google’a, a jednym z nich jest Hotel Camel.
Poniżej, na zdjęciach satelitarnych Google’a zaznaczyliśmy budynek urzędu celnego z zielonym dwuspadowym dachem znajdujący się po prawej stronie na drodze, idąc od Musaid w kierunku przejścia granicznego. Budynek jest wyraźnie widoczny na zdjęciach satelitarnych Google.
Film z przejścia przez granicę do Egiptu
Libijska organizacja pozarządowa z siedzibą w Tobruku (arch. link) opublikowała 1 czerwca film pochodzący od użytkownika TikToka, który 31 maja zamieścił nagranie pokazujące setki mężczyzn wchodzących na przejście graniczne z Egiptem.
Możemy zatem prześledzić całą drogę od centrum Musaid aż do przejścia granicznego. Mężczyźni zostali doprowadzeni pod eskortą libijskich służb mundurowych do Egiptu, a nie do Włoch, jak twierdzono w postach udostępnianych w polskich mediach społecznościowych.
