Politycy o normach dotyczących przyjmowania osób ubiegających się o ochronę międzynarodową
Paweł Usiądek, członek zarządu Ruchu Narodowego i polityk Konfederacji, opublikował w serwisie TikTok film, w którym powiedział, że imigranci mogą otrzymywać warunki pobytu i wypłaty finansowe odbiegające w górę od warunków życia obywateli danego kraju. Stwierdził, że jest to efekt wejścia w życie dyrektywy unijnej w sprawie ustanowienia norm dotyczących przyjmowania osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.
Ten akt prawny potocznie nazywa się „dyrektywą azylową”. Polityk uznał, że przez nowe unijne przepisy migrantom przysłanym z Niemiec trzeba będzie w Polsce zapewnić identyczne warunki bytu, jakie oferowane są w Niemczech.
Podobne tezy formułowali w ostatnim czasie także inni politycy, np. Jacek Saryusz-Wolski. Polityk PiS napisał na portalu X, że imigranci mogą w ramach warunków pobytu otrzymywać wypłaty finansowe odbiegające w górę od warunków życia obywateli danego kraju. Ocenił, że może to wywołać sytuacje zapalne.
W podobnym tonie wypowiadał się o tej dyrektywie Sebastian Kaleta i Marcel Formela
Kogo dotyczy przyjęta dyrektywa?
Unijna dyrektywa 2024/1346 została przyjęta 14 maja 2024 roku. Państwa członkowskie mają na jej wprowadzenie w życie dwa lata (art. 35 ust. 1). W rozdziale II ustanawia przepisy dotyczące warunków przyjmowania osób ubiegających się o ochronę międzynarodową. W tym rozdziale uregulowano więc kwestie swobody przemieszczania się, nauki szkolnej, zatrudnienia, kursów językowych i świadczeń materialnych.
Zgodnie z definicją przyjętą w dyrektywie, osoba ubiegająca się o ochronę międzynarodową oznacza obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który wystąpił z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, a w odniesieniu do którego nie podjęto jeszcze decyzji (art. 2 pkt. 2). Przedstawione regulacje stosowane są właśnie do takich osób, a nie do wszystkich migrantów.
Komentowane przez polityków „świadczenia materialne w ramach przyjmowania” są definiowane jako miejsce zakwaterowania, wyżywienie, odzież i artykuły higieny osobistej. Mogą być zapewniane w formie rzeczowej lub jako świadczenia pieniężne w talonach, lub jako połączenie tych form (art. 2 pkt. 7).
W dyrektywie jest mowa także o świadczeniach na codzienne wydatki, które stanowią część świadczeń materialnych. Zgodnie z definicją, powinny one umożliwić tym osobom minimalny stopień samodzielności w życiu codziennym (art. 2 ust. 8).
Co dokładnie stanowią przepisy?
Regulacje zakładają m.in. możliwość wprowadzenia ograniczenia swobody przemieszczania się osób ubiegających się o ochronę międzynarodową. Państwo przyjmujące taką osobę może upoważnić ją do pobytu wyłącznie w określonym miejscu, ze względów porządku publicznego czy w przypadku, gdy istnieje ryzyko ich ucieczki (art. 9).
Przepisy dopuszczają także umieszczanie tych osób w miejscu, w którym są pozbawione swobody przemieszczania się (czyli w detencji – art. 2 pkt 9), np. w celu ustalenia lub weryfikacji ich obywatelstwa (art. 10).
Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia małoletnim dzieciom osób ubiegających się o ochronę międzynarodową taki sam dostęp do edukacji, jaki mają obywatele danego kraju (art. 16). Państwa członkowskie muszą także zapewnić osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową dostęp do rynku pracy, nie później niż sześć miesięcy od rejestracji wniosku o udzielenie takiej ochrony (art. 17).
Państwa członkowskie powinny też zapewnić osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową niezbędną opiekę zdrowotną (art. 22). Standardem, który mają gwarantować państwa, są również kursy językowe i szkolenia zawodowe (art. 18).
Szczegóły dotyczące udzielania świadczeń materialnych
Art. 19 dyrektywy opisuje ogólne zasady dotyczące świadczeń materialnych zapewnianych osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową. Świadczenia te udzielane są od momentu wystąpienia z wnioskiem o ochronę przez daną osobę. Mają one zapewniać osobom ubiegającym się o ochronę odpowiedni poziom życia, gwarantujący utrzymanie i ochronę życia fizycznego i psychicznego.
Co ważne, przyznawanie świadczeń materialnych może zostać uzależnione od nieposiadania przez osobę wystarczających środków do życia.
Natomiast w artykule 20 stwierdzono, że jeśli państwo zapewnia tym osobom miejsce zakwaterowania (np. w ośrodku dla cudzoziemców), to musi ono także zapewniać odpowiedni poziom życia. Podkreślono również, że zapewniając świadczenia materialne, państwa członkowskie muszą wziąć pod uwagę kwestie związane z płcią, wiekiem oraz sytuacją osób je otrzymujących.
Możliwe jest także ograniczenie lub cofnięcie świadczeń udzielanych na codzienne wydatki. Taka decyzja może zostać podjęta np. w przypadku, gdy osoba ubiegająca się o ochronę nie współpracuje z właściwymi organami, nie uczestniczy w obowiązkowych środkach integracyjnych czy zataiła swoje zasoby finansowe (art. 23 ust. 1).
Czy świadczenia będą równe w Niemczech i w Polsce?
Zacytowani politycy powołują się na jeden z motywów (czyli uzasadnień) zawartych w dyrektywie. Nie jest to przepis – ten element ma za zadanie zwięzłe uzasadnienie podstawowych przepisów bez ich przytaczania czy parafrazowania. Celem jest wyjaśnienie odbiorcy okoliczności, w których przyjęto określone przepisy (s. 31).
W ramach motywu 11. wskazano, że należy ustanowić normy przyjmowania osób ubiegających się o ochronę międzynarodową, które są wystarczające do zapewnienia im odpowiedniego poziomu życia i porównywalnych warunków we wszystkich państwach członkowskich.
Jak stwierdzono, harmonizacja warunków przyjmowania osób ubiegających się o ochronę powinna pomóc w ograniczaniu wtórnego przemieszczania się tych osób, na które wpływ ma zróżnicowanie warunków ich przyjmowania (s. 2).
W części normatywnej dyrektywy nie pojawiły się jednak żadne ustalone kwoty, które pozwoliłyby stwierdzić, że osoby ubiegające się o ochronę międzynarodową będą pobierać „wypłaty finansowe odbiegające w górę od warunków życia obywateli danego kraju”. Co więcej, w art. 19 ust. 7 zapisano wprost, że zapewniając świadczenia pieniężne państwa członkowskie, „mogą traktować osoby ubiegające się o ochronę międzynarodową mniej korzystnie niż obywateli”.
Nie pojawiają się w też w dyrektywie przepisy stanowiące, że kwoty świadczeń dla tych osób w Unii miałyby zostać zrównane. Celem tych świadczeń jest umożliwienie osobom ubiegającym się o ochronę minimalnego stopnia samodzielności w życiu codziennym (art. 2 ust. 8). Z kolei w art. 19 ust. 7 zapisano, że wysokość świadczeń pieniężnych ustala się na podstawie prawa lub praktyki państwa członkowskiego.
Implementacja dyrektywy w Polsce
Dyrektywy unijne przyjmowane są przez instytucje UE. Po przyjęciu na tym szczeblu są implementowane do aktów prawa krajowego, co dopiero umożliwia stosowanie dyrektyw w tych państwach.
Oznacza to, że sposób osiągnięcia celów zawartych w dyrektywie określany jest przez państwa za pośrednictwem ich własnych aktów prawnych. Art. 7 omawianej dyrektywy dodatkowo wskazuje, że państwa członkowskie mogą swobodnie organizować swoje systemy przyjmowania zgodnie z niniejszym aktem prawnym.
Pakt o migracji i azylu
Dyrektywa o normach dotyczących przyjmowania osób ubiegających się o ochronę międzynarodową została przyjęta jako jeden z aktów składających się na unijny pakt o migracji i azylu. Jak poinformowała Rada Unii Europejskiej, ten zbiór przepisów ma pomóc:
- w zarządzaniu w uporządkowany sposób przybywającymi migrantami,
- w stworzeniu skutecznych i jednolitych procedur,
- w zapewnieniu sprawiedliwego podziału obciążeń między państwami członkowskimi.
Pakt składa się z 10 aktów ustawodawczych, które zreformowały europejskie ramy zarządzania azylem i migracją.
