W kwietniu 2023 roku w mediach społecznościowych w kilku różnych językach, w tym polskim, zaczęły rozprzestrzeniać się treści ostrzegające przed rzekomo szkodliwą dla ludzkiego zdrowia substancją o nazwie Apeel. Ta jadalna powłoka ma za zadanie chronić warzywa i owoce podczas ich transportu. W sieci pojawiła się ulotka, która rzekomo mówi o szkodliwym działaniu tej powłoki. Dokument ten jednak dotyczy innego środka o tej samej nazwie i nie ma nic wspólnego z powłoką chroniącą żywność. W opinii ekspertów, Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej, nie ma dowodów na to, by powłoka ta była szkodliwa dla ludzkiego zdrowia.
„Nie jedz niczego, co ma naklejkę Apeel” – czytamy w mylącym poście udostępnionym na Telegramie, w którym dodano, że warzywa „powlekane Apeelem” są niebezpieczne dla ludzkiego zdrowia, powodując m.in. „poważne uszkodzenie oczu” czy „reakcję alergiczną skóry”. Publikacje utrzymują również, że firma Apeel „finansowana jest przez Billa Gatesa” oraz WEF, czyli Światowe Forum Ekonomiczne.
Podobne posty były także udostępniane na Facebooku i Twitterze, również w języku francuskim, angielskim, czeskim i węgierskim.
Firma Apeel podaje składniki powłoki na swojej stronie
Powłoka spożywcza Apeel jest produktem amerykańskiej firmy Apeel Sciences. Według niej, substancja została opracowana w celu dłuższego utrzymania świeżości owoców i warzyw, zapobiegania marnowania żywności i ograniczania ilości odpadów.
Wbrew temu, co sugerują publikacje, firma podaje na swojej stronie, w zakładce FAQ, składniki oraz sposób działania substancji. Apeel to powłoka wyprodukowana na bazie roślin i używana głównie przez hodowców, dostawców oraz sprzedawców świeżej żywności, którzy potrzebują jej, by ich produkty mogły zachować swą świeżość dłużej.
Powłoka składa się wyłącznie z oczyszczonych mono- i diglicerydów, które powszechnie występują także w wielu innych produktach spożywczych. Powstają one podczas rozkładu kwasów tłuszczowych i gliceryny.
Jak czytamy dalej, powłoka Apeel jest wytwarzana wyłącznie z substancji występujących w skórze, miąższu oraz nasionach owoców i warzyw spożywanych przez ludzi. Warstwa ochronna zatrzymuje wilgoć wewnątrz produktu a tlen w jego zewnętrznej części, spowalniając dzięki temu psucie się żywności. Powłoka jest bezbarwna, bezwonna i nie ma smaku.
Według treści udostępnionych w niektórych fałszywych postach, firma Apeel odradza na swojej stronie kupowanie produktów ze swoją powłoką, o ile klienci czują wobec produktu niepokój. Takiego ostrzeżenia jednak na stronie Apeel agencja AFP nie znalazła. Jest tam tylko informacja skierowana do alergików, by przy zakupie produktów szukali oznakowania z naklejką Apeel lub pytały sprzedawców, czy produkty zostały nią pokryte. Również rzeczniczka Apeel Sciences, Jess Fitzgerald, potwierdziła agencji AFP 20 kwietnia 2023, że na stronie internetowej firmy Apeel nie ma ostrzeżenia, o którym piszą użytkownicy w mylnych publikacjach.
Jeśli chodzi o próbę usunięcia powłoki, to trzeba nadmienić, że jej zmycie jest trudne. Firma podaje, że choć część powłoki można usunąć za pomocą wody czy szorowania produktów, to jednak proces ten może przyczynić się do uszkodzenia żywności.
Ostrzeżenie o bezpieczeństwie nie ma związku z powłoką
Bliższe przyjrzenie się dokumentowi, który dołączono do wprowadzających w błąd postów, pokazuje, że jego treść nie ma nic wspólnego ze spożywczą powłoką firmy Apeel. Można to zresztą wywnioskować po samym bliższym przyjrzeniu się temu dokumentowi.
Zarówno logo na górze dokumentu, jak i dane firmy wskazują, że nie dotyczy on firmy Apeel Sciences, ale brytyjskiego producenta środków czyszczących o nazwie Evans Vanodine. Kilka produktów tej firmy nosi nazwę Apeel – pod tą samą nazwą sprzedawany jest zarówno uniwersalny środek czyszczący, jak i środek czyszczący w sprayu o zapachu pomarańczy lub cytrusów.
Te środki czyszczące oraz powłoka o nazwie Apeel nie mają ze sobą nic wspólnego. „Evans Apeel nie ma żadnego związku z Apeel Sciences i środki czyszczące tej firmy nie powinny być stosowane do konserwowania owoców czy warzyw” – czytamy na stronie firmy Evans Vanodine.
Zawarte w dokumencie informacje dotyczące możliwych zagrożeń dla oczu czy alergicznej reakcji skóry, są prawdziwe i dotyczą środków czyszczących.
Rzeczniczka Apeel Sciences potwierdziła również agencji AFP 20 kwietnia 2023 roku, że dokument ten nie ma nic wspólnego z produkowaną przez nich powłoką żwyności. Dodała, że informacje dotyczące zagrożeń nie dotyczą Apeel, a powłoka do żywności jest „całkowicie bezpieczna”.
Powłoka do żywności jest nieszkodliwa
Treści w mediach społecznościowych wspominają również o sprzedaży żywności z naklejką Apeel w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. To prawda, a bezpieczeństwo mono- i diglicerydów, z których składa się powłoka, zostało potwierdzone przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) oraz inne instytucje.
Agencja AFP zwróciła się także do kanadyjskiego ministerstwa zdrowia (Health Canada) 19 kwietnia 2023 roku. Rzecznik kanadyjskiego ministerstwa przekazał, że Kanada już w 2019 roku wyraziła zgodę na stosowanie powłoki Apeel w owocach i warzywach. Jednak nie dokonało się to z upoważnienia kanadyjskiego ministerstwa zdrowia; była to informacja, że ministerstwo nie będzie przeciwne stosowaniu produktu, jeśli firma spełni odpowiednie warunki.
Health Canada już wcześniej uznała, że powłoka oraz jej składniki są bezpieczne. „Nie stanowi ona zagrożenia dla zdrowia konsumentów” – przekazał rzecznik Health Canada i dodał, że od początku zakładano, że powłoka będzie spożywana wraz z jedzeniem.
Niemiecka organizacja zajmująca się bezpieczeństwem żywności (Verbraucherzentrale Berlin) również przekazała agencji AFP 18 kwietnia, że proces wykorzystywany przez firmę Apeel do powlekania żywności jest dozwolony w Unii Europejskiej od 2019 roku. Jak podano, dotychczas powłoka została zatwierdzona w krajach Unii dla produktów, których skóra nie jest spożywana przez ludzi, jak choćby pomarańcze, awokado czy mango.
Organizacja dodała również, że i tak „spożywanie owoców z powłoką jest uważane za nieszkodliwe”. Jej przedstawiciele nie mogli zrozumieć rzekomych zagrożeń dotyczących tej powłoki, o których wspominają media społecznościowe.
„Jeśli w przyszłości pozwolenie zostanie rozszerzone na owoce i warzywa, których skóra będzie również spożywana przez ludzi, powłoka również będzie mogła być zjadana. Decyzja wciąż nie została rozpatrzona i zostanie przeanalizowana dopiero po zrealizowaniu szczegółowych badań” – czytamy.
Powłoka Apeel to „substancja dodatkowa posiadająca w Unii Europejskiej symbol E 471. Stosowanie substancji dodatkowych do żywności w UE, w tym także w Polsce, jest uregulowane rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego, które stanowi, że w odniesieniu do stosowania mono- i diglicerydów kwasów tłuszczowych (E 471) na niektórych świeżych owocach substancja E 471 została dopuszczona na powierzchnię owoców cytrusowych, melonów, ananasów, bananów, papai, mango, awokado i granatów w ilości quantum satis” – czytamy w emailu Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS) przesłanego agencji AFP 19 maja 2023 roku.
Jak poinformowali nas przedstawiciele Food Law, Centrum Prawa Żywnościowego i Produktowego, produkty z powłoką Apeel nie są stosowane w Polsce. „Produkty z tą powłoką sprzedaje się m.in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Hiszpanii, USA oraz w innych krajach” – napisała w emailu do AFP Maria Pawłowska, prawniczka z Food Law.
27 kwietnia 2023 roku przedstawiciele Komisji Europejskiej przekazali agencji AFP, że mono- i diglicerydy z kwasów tłuszczowych zostały zatwierdzone do stosowania w kilku produktach spożywczych w Unii. Zgodnie z unijnymi przepisami substancje te mogą być stosowane na owocach i warzywach od 2019 roku.
Zgodnie z unijną regulacją dotyczącą powłoki dla świeżych produktów spożywczych, zawierającej mono- i diglicerydy, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) stwierdził, że „nie ma potrzeby określania dopuszczalnego dziennego spożywania prodktu i że dodatek do żywności mono- i diglicerydów kwasów tłuszczowych (E 471) nie budzi zastrzeżeń pod względem bezpieczeństwa przy zgłoszonych zastosowaniach”. Niemniej, wykorzystanie tej substancji jest przeznaczone wyłącznie do zewnętrznego stosowania na żywności. Regulacja nie przewiduje, by substancje z powłoki mogły przenikać do wnętrza owoców.
Jak przekazał agencji AFP GIS, „kontrolę prawidłowości stosowania substancji dodatkowych do żywności w Polsce sprawuje m.in. Państwowa Inspekcja Sanitarna. W przypadku stwierdzenia, że dana żywność (w tym również substancje dodatkowe) nie spełnia obowiązujących wymagań, może zostać podjęta decyzja o wycofaniu lub wstrzymaniu wprowadzania do obrotu danego produktu celem ochrony zdrowia lub życia konsumentów”.
Organizacja Verbraucherzentrale wyjaśniła także, że pokryta powłoką żywność musi być oznakowana. „Dotyczy to nie tylko mono- i diglicerydów, ale także na przykład wosku pszczelego i innych dodatków” – pisze organizacja. Konsumenci mogą zidentyfikować warstwę dzięki naklejce z napisem „wosk”.
Dominikus Kittemann, profesor Wydziału Ogrodnictwa i Technologii Żywności Uniwersytetu Weihenstephan-Triesdorf w Niemczech, napisał 17 kwietnia 2023 roku agencji AFP, że „Apeel należy do tzw. powłok jadalnych, czyli do niejako «naturalnej jadalnej warstwy ochronnej». Podstawowym założeniem jest ochrona owocu lub produktu przed utratą wilgoci podczas transportu oraz przed fizjologicznymi procesami degradacji”.
Kittemann wyjaśnił, że mono- i diglicerydy, które można znaleźć w produktach Apeel są szeroko stosowane w przemyśle spożywczym, na przykład w produkcji pieczywa, czekolady lub margaryny. Dlatego trudno było mu sobie wyobrazić rzekome zagrożenia tych substancji.
Również powłoki stosowane przez innych producentów składałają się z materiałów biologicznych.
Jürgen König, profesor nauk żywieniowych na Uniwersytecie Wiedeńskim, w odpowiedzi na pytanie agencji AFP z 20 kwietnia 2023 roku powiedział: „Ponieważ są to substancje, które zarówno występują naturalnie, jak również powstają w procesie trawienia tłuszczów, udowodniono, że są bezpieczne; nie ma również limitów dotyczących ich spożycia”.
König dodaje, że składniki powłoki firmy Apeel rzeczywiście zawierają nasiona, łupiny i mąższ, to „ściśle rzecz biorąc, są one prawdopodobnie uzyskiwane z tłuszczów (trójglicerydów) różnych roślin”.
Wpływ na trwałość i cenę
Treści w mediach społecznościowych również mówią, że stosowanie tej powłoki wpływa na cenę owoców i warzyw. Według przedstawicieli organizacji Verbraucherzentrale, wysokość cen zależy od wielu różnych czynników, np. wpływ mają pory roku czy zbiory. „Nie da się jednoznacznie określić, czy wysokość cen tych produktów jest uzależniona od powłoki”. Obecnie jednak faktycznie obserwuje się, że produkty z taką powłoką są nieco droższe niż te bez.
Z drugiej strony, sprzedawcy mogą zyskać dzięki niskim stratom żywności. Jednak na razie, jak twierdzi Verbraucherzentrale, ta korzyść nie przekłada się na niższe ceny dla konsumentów. Jürgen König argumentuje z kolei, że zabezpieczenie stosowane na niektórych owocach i warzywach jest już powszechną praktyką. Jednak dotyczy to nie tylko firmy Apeel, ale również innych produktów.
„Ze względu na brak dostępności produktów w powłoce Apeel, na rynku polskim nie jest możliwym dokładne stwierdzenie, jak kształtowałaby się cena tego typu towarów i czy byłaby ona niższa w porównaniu do innych owoców obecnych w obrocie” – mówi Maria Pawłowska z Food Law. „Niemniej uwzględniając fakt, że byłyby to produkty pokryte de facto powłoką z powszechnie stosowanego dodatku E 471, który został wyraźnie dopuszczony do stosowania jako substancja glazurująca na powierzchni określonych owoców zasadnym wydaje się stwierdzenie, że ich cena nie odbiegałaby od standardowej (dla warzyw stosowanie powłoki z dodatku E 471 w UE na chwilę obecną nie zostało dopuszczone)” – dodaje ekspertka.
Firma Apeel Sciences poinformowała agencję AFP, że „cena produktów jest ustalana przez sprzedawcę i zależy od różnych czynników, takich jak koszty i konkurencja na rynku. Dlatego klienci mogą, ale nie muszą zauważać różnicę w cenie między produktami z powłoką czy bez”.
Jeśli chodzi o długość przydatności do spożycia, Kittemann wyjaśnił, że powłoka zwiększa termin ważności produktów. Owoce z powłoką tracą mniej dwutlenku węgla, co spowolnia różne procesy metaboliczne.
Organizacja Verbraucherzentrale również potwierdziła, że powłoka może wydłużyć czas przechowywania żywności, ponieważ spowalnia ona proces dojrzewania. Jednak jak to wpływa na zawartość składników odżywczych, to musi zostać jeszcze zbadane.
Powłoka ta tylko w teorii zaoszczędza na plastiku. Jürgen König zwróca uwagę, że metoda ta nie sprawdza się wszędzie i nie zapewnia szczególnej ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi. „Apeel stosowany jest także w produktach, które nie pakuje się w plastikowe opakowania (np. banany), więc nie oszczędza się na nich plastiku” – wskazuje König.
Wsparcie Fundacji Gatesów
Treści w mediach społecznościowych wspominają również o rzekomym wsparciu firmy Apeel Sciences przez Billa Gatesa i Światowe Forum Ekonomiczne (WEF). Zarówno Gates, jak i WEF byli obierani za cel teorii spiskowych, często takich, które mówiły o rzekomym planowanym zmniejszeniu populacji (1, 2, 3).
Rzeczywiście, w 2015 roku Fundacja Billa i Melindy Gatesów przekazała niemal 1 mln dolarów firmie Apeel Sciences. Na stronie fundacji czytamy, że była to dotacja w obszarze globalnego wzrostu gospodarczego.
Na stronie Światowego Forum Ekonomicznego również znajdują się informacje dotyczące firmy Apeel Sciences. Jest tam m.in. napisane, że James Rogers, założyciel Apeel Sciences, był jednym z młodych liderów programu Young Global Leaders WEF w 2020 roku.
Na stronie Apeel możemy przeczytać, że firma została uznana za tzw. WEF Technology Pioneer w 2018 roku, co czyni ją częścią WEF Global Investors Community.
Przedstawiciele Apeel Sciences przekazali nam, że „Apeel otrzymał fundusze na badania od Fundacji Billa i Melindy Gates w 2012 i 2015 roku, aby rozpocząć rozwój swojej technologii ochrony roślin. (…) Obecnie Fundacja Billa i Melindy Gates nie jest aktywnym inwestorem w Apeel Sciences.
Apeel Sciences jest organizacją członkowską Światowego Forum Ekonomicznego, ale nigdy nie otrzymała funduszy od WEF, podała firma.
Wniosek: udostępniana w mediach społecznościowych grafika rzekomo dotycząca firmy Apeel nie ma związku z powłoką do żywności. Grafika to dokument związany ze środkiem czystości, który został wyprodukowany przez brytyjską firmę Evans Vanodine. Eksperci, z którymi kontaktowała się agencja AFP, uznali składniki powłoki za bezpieczne.
