Od początku trwającej blisko tysiąc dni pełnoskalowej wojny Rosji z Ukrainą, internet zalewany jest rosyjską propagandą na temat konfliktu. W mediach społecznościowych, w Polsce i innych krajach, krąży zdjęcie kontenerów z twierdzeniem, że są to „mobilne kostnice” dla ukraińskich żołnierzy ginących w rejonie Kurska. Napis w języku angielskim, powiększony za pomocą lupy, ma być tego dowodem. Jednak zdjęcie to jest jest fotomontażem. AFP ustaliła, że oryginalne zdjęcie przedstawia kontenery zawierające mobilne kotłownie centralnego ogrzewania, które Ukraiński Czerwony Krzyż dostarcza na zimę do szkół i szpitali głównie w rejonach dotkniętych wojną. Temat ukraińskich żołnierzy rzekomo źle traktowanych jest jedną z częstszych narracji rosyjskiej dezinformacji, którą AFP obaliła w przeszłości.
„Mobilne kostnice Sił Zbrojnych Ukrainy podarowane przez firmę Coca-Cola, zauważone w obwodzie sumskim. Hasło firmy: «Coca-Cola. Cieszyć się»” – czytamy w postach zamieszczonych po 17 listopada 2024 na Facebooku, Telegramie i platformie X. Na zdjęciu dołączonym do posta widzimy dwa rzędy kontenerów z charakterystycznymi czerwonymi zdobieniami stylizowanymi na tradycyjną ukraińską wyszywankę a w ikonie lupy u dołu napis w języku angielskim „mobilna kostnica”. Niektórzy użytkownicy dodawali że „z rejonu kurskiego napływa już taki napływ zabitych, że zwykłe kostnice nie są w stanie sobie z tym poradzić”.
Niektórzy użytkownicy twierdzili, że zdjęcie przedstawia „mobilne kostnice dostarczone w okolice Charkowa”, a nie w obwodzie sumskim.
Ta sama grafika z tym samym twierdzeniem krążyła również w języku angielskim, francuskim, hiszpańskim i bułgarskim.
„Coca-Cola sponsorowała lodówki dla zmarłych ukraińskich żołnierzy” – głoszą tytuły artykułów na stronach Pravda En lub Pravda BG, po angielsku i bułgarsku, na wielojęzycznym portalu informacyjnym z wiadomościami ze świata, których część okazała się fałszywa, co wykazaliśmy w naszych weryfikacjach na naszej stronie AFP Sprawdzam (tutaj, tutaj i tutaj).
Jednak w rzeczywistości zdjęcie to nie pokazuje mobilnych kostnic dla poległych żołnierzy ukraińskich, jak twierdzą wprowadzające w błąd publikacje. AFP odnalazła oryginalne zdjęcie przedstawiające przenośne kotłownie centralnego ogrzewania, które Ukraiński Czerwony Krzyż wraz z Coca-Colą dostarczają na zimę m.in. do szkół i szpitali. Napis na zdjęciu został dodany cyfrowo.
Przenośne kontenery ale do ogrzewania
Przy pomocy odwrotnego wyszukiwania obrazów w Google i Yandex i wyszukując według słów kluczy w języku ukraińskim (мобільних котелень кока-кола) mogliśmy stwierdzić, że zdjęcie zostało opublikowane przez Ukraiński Czerwony Krzyż na Facebooku 30 października (zarchiwizowany link) oraz przez Coca-Colę tego samego dnia na profilu firmy na Facebooku a następnie 4 listopada na jej koncie na Instagramie.
Szukając więcej informacji na temat kontenerów, znaleźliśmy artykuł w magazynie Forbes (zarchiwizowany link), który wyjaśnia ich prawdziwe przeznaczenie – do „ogrzewania lokalnych społeczności” – oraz artykuły w ukraińskich mediach (zarchiwizowane linki tutaj, tutaj) informujących, że w ramach przygotowań do zimy sieć firm Coca-Cola wspólnie z Ukraińskim Czerwonym Krzyżem przekaże w tym roku społecznościom z całej Ukrainy 60 kotłowni. Łączna kwota wydatku to ponad 5 milionów euro. W 2024 roku mieszkańcy obwodu kijowskiego otrzymają 24 modułowe kotłownie, a w zeszłym roku przekazano 7 z nich – informowały media.
Materiał filmowy w telewizji „MART” (zarchiwizowany link) podkreśla, że kotłownie potrzebne są głównie dla zniszczonych wojną regionów na wschodzie kraju.
„Jeden z kontenerów został przekazany placówce oświatowej w gminie Baryszówka. Jest to instalacja o mocy 200 kW, która w pełni zaspokoi potrzeby placówki oświatowej” – czytamy na stronie kijowskiej administracji wojskowej (zarchiwizowany link) oraz na jej koncie na Telegramie w publikacji z 14 listopada.
Poprosiliśmy Ukraiński Czerwony Krzyż o potwierdzenie: „Tak, rzeczywiście, Ukraiński Czerwony Krzyż, wspólnie z naszym wieloletnim partnerem Coca-Cola, realizuje obecnie projekt, aby zapewnić społecznościom lokalnym przenośne kotłownie” – napisała Lesia Olijnyk w e-mailu do AFP 27 listopada. „Zdjęcie zostało zrobione w Kijowie” – potwierdziła – jednak ze względu na „kwestie bezpieczeństwa” odmówiła podania szczegółów lokalizacji.
Administracja obwodowa Mikołajowa na południu Ukrainy informowała 13 listopada o instalacji takiego zespołu grzewczego w szpitalu w Perwomajsku. „Jego główną zaletą jest to, że może pracować zarówno na gaz, jak i olej napędowy. Zapewnia to elastyczność i stabilność dostaw ciepła nawet w trudnych warunkach” – wyjaśniła.
W 2024 roku Ukraiński Czerwony Krzyż wyprodukował i dostarczył 60 takich modułowych kotłowni do społeczności ukraińskich, z czego 12 trafiło do obwodu mikołajowskiego. Są one instalowane głównie w placówkach edukacyjnych i medycznych, czytamy w komunikatach organizacji.
W ubiegłym roku takie „dwa moduły” przekazano do Humania (zarchiwizowany link) „aby zapewnić ogrzewanie budynków mieszkalnych w tym mieście w przypadku awarii w dostawach ciepła.”
Napis „mobile morge” dodany cyfrowo
Na oryginalnym zdjęciu, na drzwiach kontenerów, widzimy duży napis po ukraińsku „мобільних котелень” (mobilne kotłownie). W analizowanych przez nas publikacjach napisane jest po angielsku „mobile morge”. W poniższym porównaniu zaznaczyliśmy zieloną ramką obszar, w którym napis został zmodyfikowany cyfrowo.
Oryginalny napis jest lepiej widoczny na innych zdjęciach tych samych kontenerów (tutaj, tutaj i tutaj), które znaleźliśmy w internecie. Poniżej zaznaczyliśmy na zielono prawdziwy napis, który wyraźnie mówi, że są to mobilne kotłownie, a nie mobilne kostnice, jak twierdzi się w fałszywych publikacjach.
Obie strony konfliktu unikają ujawniania pełnego rozmiaru strat ludzkich. Według ostatnich doniesień medialnych szacuje się, że od początku inwazji Rosji na Ukrainę zginęło około 70 000 rosyjskich żołnierzy (zarchiwizowany link). Magazyn Economist podaje, że w pełnoskalowej wojnie zginęło między 60 000 a 100 000 ukraińskich żołnierzy (zarchiwizowany link), szacunki te dalej przytoczyły ukraińskie media (zarchiwizowany link).
W lutym prezydent Wołodymyr Zełenski poinformował, że zginęło około 31 000 ukraińskich żołnierzy, jednak analitycy i obserwatorzy twierdzą, że ich zdaniem rzeczywista liczba jest znacznie wyższa (zarchiwizowane linki tutaj, tutaj).
W rosyjskich przekazach propagandowych kładziony jest nacisk na wysoką liczbę na zabitych żołnierzy ukraińskich a pomija się milczeniem straty rosyjskie. Złe traktowanie ciał ukraińskich żołnierzy – to również jeden z tematów rosyjskiej dezinformacji na temat konfliktu, które AFP obaliła w przeszłości, np. w artykule o nieistniejącym projekcie przetwarzania ciał poległych ukraińskich żołnierzy w nawóz do ziemi.
