Podczas wizyty w Kijowie 22 stycznia 2024 roku, premier Donald Tusk oddał hołd żołnierzom poległym w trwającej wojnie z Rosją. Niektórzy użytkownicy mediów społecznościowych udostępnili nagranie z tego wydarzenia z fałszywym twierdzeniem, jakoby szef rządu miał wtedy złożyć „hołd pamięci poległych banderowców”, którzy działali w czasie nazistowskiego reżimu podczas II wojny światowej. Jednak doniesienia mediów, ukraińscy i polscy urzędnicy oraz dowody związane z geolokalizacją pokazują, że premier złożył kwiaty pod Ścianą Pamięci poległych Ukrainy w wojnie rosyjsko-ukraińskiej, a nie pod miejscem upamiętniającym żołnierzy Stepana Bandery. Jak przekazały AFP władze miasta Kijowa, w stolicy Ukrainy nie ma takiego pomnika.
„Tusk podczas swojej wizyty w Kijowie złożył hołd pamięci poległych banderowców” – czytamy w publikacji udostępnionej na Facebooku 22 stycznia 2024 roku wraz z nagraniem pokazujących ukraińskich mundurowych, którzy wraz z wieńcami w kolorach flagi Ukrainy i Polski maszerują przez ulicę. Następnie widać ścianę, na której widać małe portrety. Tusk maszeruje, a następnie składa ukłon pod wieńcem pod ścianą z fotografiami.
Podobne posty miały ponad 200 udostępnień na platformie X oraz setki wyświetleń na Telegramie.
Większość użytkowników zdawała się wierzyć w przesłanie publikacji. „Potomek oficera Wermachtu składa hołd potomkom sojusznika” – pisali niektórzy w komentarzach. „Tusk nigdy nie ukrywał, że jest prohitlerowski” – pisał ktoś inny, odnosząc się do tego, że banderowcy kolaborowali z nazistowskim reżimem podczas II wojny światowej.
Jednak, premier Tusk podczas swojej wizyty w Kijowie nie „złożył hołdu banderowcom” – pokazuje śledztwo AFP. Jak wynika z oficjalnych doniesień oraz informacji przekazanych przez media, Tusk złożył hołd żołnierzom, którzy zginęli w wojnie z Rosją. W Kijowie nie ma pomnika żołnierzy Bandery, jak poinformowały AFP władze stolicy. Niemniej jednak, w jednym z kijowskich parków znajduje się krzyż imienia Stepana Bandery, ale oddalony jest on ponad 20 minut drogi od ściany pamięci, gdzie Donald Tusk złożył kwiaty.
Termin „Banderowcy”, który został użyty w mediach społecznościowych kojarzony z takimi słowami jak „banda” czy „bandyta” i często jest używany w odniesieniu do Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), zbrojnej formacji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, (OUN) która powstała w 1929 roku. Nazwa pochodzi od nazwiska Stepana Bandery, czołowego działacza frakcji, którego wielu Ukraińców uważa za symbol heroicznego oporu wobec dominacji Moskwy. Inni łączą go z masowymi mordami i współpracą z nazistami.
Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku, kremlowska propaganda wielokrotnie powtarzała, że na Ukrainie szeroko rozpowszechniony jest nazizm. Prorosyjscy użytkownicy mediów społecznościowych często wykorzystywali OUN i Banderę jako dowód „gloryfikacji nazizmu” na Ukrainie. AFP już wcześniej sprawdzała niektóre z tych twierdzeń (tutaj i tutaj).
Tusk oddał hołd ukraińskim żołnierzym, którzy zginęli w wojnie z Rosją
Premier Donald Tusk 22 stycznia 2024 r. złożył wizytę w Kijowie (link zarchiwizowany), gdzie rozmawiał m.in. z Prezydentem Wołodymyrem Zełenskim i Premierem Denysem Szmygalem.
„Prezes Rady Ministrów z Premierem Ukrainy złożyli wieniec pod Ścianą Pamięci Poległych Obrońców Ukrainy w Kijowie” –przekazał AFP w emailu 2 lutego 2024 roku Maciej Wewiór, zastępca dyrektora Centrum Informacyjnego Rządu. O wizycie informowały różne media (1, 2, 3).
Rozmowy liderów dotyczyły tego, w jaki sposób Polska może nadal wspierać Ukrainę w trwającej niemal dwa lata wojnie z Rosją i w jaki sposób rozwiązać problemy dotyczące dostaw zboża. Tematem była też sytuacja związana z blokadą na granicy spowodowana protestem przewoźników.
Wydarzenie było też relacjonowane przez media ukraińskie i międzynarodowe, w tym AFP (zarchiwizowany link tutaj i tutaj).
Dzięki metodzie odwrotnego wyszukiwania wideo, dowiedzieliśmy się, że nagranie zostało opublikowane na ukraińskim portalu (zarchiwizowany link) 22 stycznia 2024 roku. Inny film, który ukazuje to samo wydarzenie, ale z innej perspektywy, można znaleźć na oficjalnym profilu portalu X premiera Tuska (zarchiwizowany link) oraz na stronie telewizji TVP.
„Prezes Rady Ministrów złożył także hołd poległym w wojnie z Rosją oraz spotkał się z ukraińskimi studentami w ramach Dnia Jedności Ukrainy” – czytamy na oficjalnej stronie prezesa rady ministrów (zarchiwizowany link).
Również premier Ukrainy Denys Szmygal opublikował nagranie na swoim oficjalnym profilu na portalu X (zarchiwizowany link) oraz na Telegramie. „Dzisiaj razem z premierem Polski @donaldtusk uczciliśmy pamięć obrońców Ukrainy, którzy zginęli z wojnie. Nasza walka z agresorem to walka o wolność i wartości całego demokratycznego świata. Jesteśmy wdzięczni naszym partnerom za trwanie przy #Ukraina” – czytamy w jego wpisie na portalu X.
AFP nie znalazła żadnych doniesień medialnych mówiących o tym, że Donald Tusk oddał hołd „banderowcom”.
Ściana pamięci od 2014 roku
Wyszukiwanie w Google’u słów kluczowych w języku ukraińskim „pomnik”, „Kijów” i „wojna w Ukrainie” doprowadziło nas do artykułu opublikowanego w Wikipedii opisującej ścianę upamiętniającą żołnierzy, którzy zginęli w czasie wojny z Rosją. W artykule widoczne jest zdjęcie przedstawiające tę samą ścianę, jak ta widoczna w filmie udostępnionym w mediach społecznościowych.
Dzięki temu byliśmy w stanie odnaleźć dokładną lokalizację Ściany Pamięci Poległych Obrońców Ukrainy. W tle za ścianą widać prawosławny kościół, Monastyr Michajłowski o Złotych Kopułach.
Ściana należy do kościoła i biegnie wzdłuż ulicy Tryokhsviatytelskiej (Trzech Świętych) w pobliżu Placu Michałowskiego. To właśnie tą ulicą idą premierzy widoczni w filmie. Niebieska ściana widoczna jest w Google Street View, ale jest pusta, ponieważ zdjęcia opublikowane przez Google są z 2011 roku. Poniżej porównanie:
Dla porównania, również zdjęcia wykonane podczas wizyty i opublikowane przez Kancelarię Premiera pokazują Tuska i Szmygala z niebieską ścianą za nimi i kościołem.
Na ścianie umieszczone są zdjęcia i krótkie biografie ukraińskich wolontariuszy, żołnierzy i przedstawicieli sił bezpieczeństwa, którzy od 2014 roku zginęli w obronie Ukrainy w trwającym konflikcie z Rosją.
Wielu polityków i gości odwiedzających Kijów oddaje hołd tą ścianą. Na przykład w 2023 roku prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski oraz prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden również składali tam kwiaty (zarchiwizowany link).
Krzyż ku czci Stepana Bandery w Kijowie
Agencja AFP zapytała się przedstawicieli miasta Kijowa czy w mieście znajduje się jakiekolwiek miejsce pamięci poświęcone Stepanowi Banderze, jego żołnierzom czy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.
„Nie ma takiego pomnika” w Kijowe – przekazała nam rzeczniczka mera Witalija Kliczki, Oksana Zinowiewa w wiadomości przesłanej na WhatsAppie 31 stycznia 2024 roku.
Znaleźliśmy jednak krzyż pamięci „ku czci” Stepana Bandery, który został uroczyście odsłonięty 14 października 2021 roku, który jest dedykowany „walczącym o wolną Ukrainę”. O krzyżu informowały również lokalne media.
Zapytana o krzyż Aministracja Okręgu Podolskiego wysłała oficjalne pismo na WhatsAppie 1 lutego 2024 roku z informacją, że „pomnik ku czci obrońców Ukrainy” jest umieszczony w Parku Kureniwskim przy ul. Stepana Bandery 5 w Kijowie. To ponad osiem kilometrów (20 minut drogi samochodem) od Ściany Pamięci, którą odwiedził premier Tusk.
Kontrowersje związane z Banderą
Stepan Bandera jest postacią kontrowersyjną. Wielu Ukraińców uważa go za bohatera walki o wolność, który walczył o niepodległość Ukrainy i za symbol podziemnego oporu wobec Sowietów. Wiele jego pomników znajduje się głównie w zachodniej części Ukrainy, na przykład we Lwowie, gdzie organizowane są również demonstracje na jego cześć.
Polska oraz Izrael zwracają jednak uwagę, że zwolennicy Bandery współpracowali z nazistami i brali udział w brutalnych czystkach etnicznych, które doprowadziły do śmierci tysięcy Polaków i Żydów na Wołyniu podczas II wojny światowej.
