Podczas gdy Ukraina wkracza w trzeci rok wojny od czasu pełnoskalowej inwazji Rosji na jej ziemie w lutym 2022 roku, media społecznościowe zalewa fala dezinformacji. Pod koniec stycznia 2024 roku, w sieci pojawiły się posty, fałszywie twierdzące, że włoski oficer, który w rzeczywistości zmarł z powodu ciężkiej choroby w swoim domu we Włoszech, zginął w Ukrainie podczas walk z Rosją. Fałszywe doniesienia były powielane przez prokremlowskie strony i oficjalne konta rosyjskie. Włoskie ministerstwo obrony i rodzina mężczyzny zaprzeczyli informacjom, jakoby oficer poległ w walkach za granicą.
„Wysoki rangą oficer NATO zlikwidowany na Ukrainie” – czytamy w publikacji udostępnionej na polskim Telegramie 20 stycznia 2024 roku wraz ze zdjęciem mężczyzny ubranego we włoski galowy mundur wojskowy, w kapeluszu z piórami. Czytamy dalej, że chodzi o „podpułkownika włoskiej armii Claudio Castiglię, który był członkiem dowództwa NATO”. Podobne posty miały setki wyświetleń na Telegramie. Pojawiły się też na Facebooku ( tu i tu) i platformie X. W tym samym czasie zaczęły też krążyć w innych językach m.in. po serbsku, włosku, angielsku oraz francusku.
W kilku postach i artykułach, w tym po włosku, podważana była legalność wysyłania przez Włochy żołnierzy do walki w Ukrainie lub uznawano informacje o śmierci wojskowego za dowód na to, że NATO bezpośrednio jest zaangażowane w te walki.
Jednakże, Claudio Castiglia zmarł z powodu ciężkiej choroby we Włoszech, wynika z publicznie dostępnych informacji zamieszczonych przez dom pogrzebowy i rodzinę zmarłego. Włoski minister obrony Guido Crosetto przekazał w komunikacie prasowym z 20 stycznia 2024 roku, że doniesienia te były „fałszywe i znieważające dla oficera i jego rodziny” (zarchiwizowany link).
Źródłem niektórych postów jest konto na Telegramie, które opublikowało fałszywą treść 20 stycznia. Ten prokremlowski kanał publikował juz wcześniej nieprawdziwe informacje zweryfikowane przez AFP, takie jak fałszywe twierdzenie, że Unia Europejska „zakazała używania słowa Boże Narodzenie”.
Śmierć we Włoszech z przyczyn naturalnych
Analizowane przez nas posty powołują się na „Włoskie Krajowe Stowarzyszenie” lub „Narodowe Stowarzyszenie Bersalierów”. Wyszukanie według słów kluczy po włosku prowadzi nas do strony „Associazione Nazionale Bersaglieri Presidenza Nazionale”, jednostki, która 16 stycznia 2024 roku opublikowała na swojej stronie na Facebooku artykuł prasowy (zarchiwizowany link) na temat śmierci pułkownika Claudio Castiglii. W artykule widnieje to samo zdjęcie mężczyzny, co w fałszywych postach.
Zdjęcie wyszukaliśmy przy pomocy technik odwrotnego wyszukiwania obrazem, co doprowadziło nas do nekrologu na stronie National Association of Bersaglieri (zarchizowany link), który nie zawiera żadnych informacji o przyczynie zgonu.
Dalsze wyszukiwanie według imienia i nazwiska (Claudio Castiglia) doprowadziało nas do dwóch publikacji na Facebooku, jedna jest publicznym zawiadomieniem o śmierci, na włoskiej stronie z nekrologami oraz drugie, które jest nekrologiem od członków rodziny, z informacją, że Castiglia zmarł w 14 stycznia 2024, w Carnago, we Włoszech (zarchiwizowane linki tutaj oraz tutaj). Zdjęcie przedstawia tego samego mężczyznę w mundurze i w charakterystycznym kapeluszu z piórami.
W naszym śledztwie dotarliśmy również do kilku artykułów we włoskich mediach informujących, że włoski minister obrony zaprzeczył twierdzeniom publikowanym w mediach społecznościowych, takich jak tutaj, tutaj oraz tutaj.„Instrumentalizacja śmierci jednego z naszych młodych oficerów, która nastąpiła we Włoszech z przyczyn naturalnych, poprzez przedstawianie jej jako śmierci w walkach w Ukrainie, jest fake newsem a także obraża oficera i jego rodzinę” – napisał Minister Guido Crosetto w komunikacie. Tego typu fałszywe informacje nazwał „wojną psychologiczną” i zwrócił uwagę na „propagandę niektórych krajów za pośrednictwem Internetu i niektórych kanałów Telegramu”.
Dalsze poszukiwania na Facebooku pozwoliły nam znaleźć profile kilku osób na Facebooku, których nazwiska pasują do tych zawartych w nekrologach i które opublikowały zdjęcia z Castiglią w przeszłości, na przykład z przyjęć urodzinowych czy ślubu. Aby chronić prywatność bliskich, AFP celowo postanowiła, że nie będzie linkować do ich profilii w mediach społecznościowych.
W poście opublikowanym na Facebooku 21 stycznia 2024 r. kuzynka żony Castiglii wyraziła oburzenie fałszywymi informacjami. „Ktoś niewiarygodnie postanowił spekulować na temat jego śmierci, twierdząc, że poległ podczas bitwy w konflikcie rosyjsko-ukraińskim. Tymczasem biedny Claudio umarł w swoim domu, pośród swoich najbliższych, których kochał i którzy go kochali” – napisała. Dodała też , że była „obecna w dniu jego śmierci w jego domu” i pocieszała jego kilkuletniego syna. Wpis został udostępniony przez żonę i szwagra Castiglii, których imiona w mediach społecznościowych pasują do tych, które widnieją w nekrologu.
Rosyjska propaganda
Fałszywa informacja była rozpowszechniana przez oficjalne rosyjskie kanały, takie jak konto ambasady Rosji w RPA na platformie X (na koncie tym błędnie napisano nazwisko Castiglia). W swoim tweecie ambasada powieliła również twierdzenie, że Rosja zabiła „francuskich najemników” w Charkowie. O ile prawdą jest, że pewna grupa obywateli Francji walczy w regularnej armii ukraińskiej, nazwiska na rosyjskiej liście prowadziły do osób, które wciąż żyją i albo nadal walczą, albo wróciły do Francji, o czym więcej w naszym śledztwie (zarchiwizowany link).
W lipcu 2023 roku AFP Sprawdzam obaliła podobne fałszywe doniesienia o rzekomej śmierci w Ukrainie amerykańskiego generała, który, jak wykazaliśmy, w rzeczywistości zginął w wypadku lotniczym w Stanach Zjednoczonych.
W swoim wpisie ambasada nawiązała do roli, jaką oddziały piechoty zmechanizowanej Bersalierów odegrały podczas walk na Froncie Wschodnim w czasie II Wojny Światowej i faktu, iż Włochy pod dowództwem Mussoliniego walczyły u boku Hitlera przeciwko ZSRR w czasie operacji Barbarossa (zarchiwizowane linki tutaj, tutaj, tutaj). Po inwazji aliantów, Włochy podzieliły się i część oddziałów przeszła na stronę aliantów i walczyła przeciwko wojskom niemieckim (zarchiwizowany link) .
Od początku inwazji na Ukrainę kremlowska narracja przedstawia ją jako kraj rządzony przez nazistów” lub „sympatyków nazizmu”. AFP obaliła wiele takich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń, mówiących o rzekomej gloryfikacji nazizmu w Ukrainie, i inne jak na przykład przerobione zdjęcie prezydenta Ukrainy Zełenskiego rzekomo trzymającego koszulkę piłkarską ze swastyką, fałszywe doniesienia o Ukraińcach aresztowanych w Katarze za nazistowskie znaki oraz zdjęcia mężczyzn z Węgier z nazistowskimi tatuażami w Chorwacji fałszywie przedstawionych jako ukraińscy bojownicy.
Wspierający Ukrainę politycy europejscy również bywają przedstawiani jako sympatycy nazizmu (tutaj, tutaj,tutaj).
