Unia Europejska podejmuje kroki mające zachęcać do zrównoważonej produkcji papieru, jednakże nie proponuje zakazu stosowania papieru toaletowego. W sierpniu 2023 roku w polskim internecie pojawiły się fałszywe twierdzenia, że UE planuje wycofanie papieru toaletowego, najpierw zastępując go produktem wykonanym ze słomy, a następnie całkowicie go zakazując. Rzecznik Komisji Europejskiej przekazał agencji AFP, że UE „nie zamierza zakazać papieru toaletowego”. AFP nie mogła znaleźć żadnych zapowiedzi takiego ograniczenia. Przedstawiciele przemysłu papierniczego również przekazali nam, że nie słyszeli o żadnej takiej propozycji. Papier toaletowy wyprodukowany z pulpy słomianej, a nie drzewnej, jest już dostępny na rynku, nie ma jednak żadnych propozycji narzucenia krajom UE, by go wprowadziły do sprzedaży lub też zakazania innych jego rodzajów.
W Polsce ruszyła oficjalnie kampania do wyborów parlamentarnych 15 października 2023 roku. Unijne regulacje dotyczące ochrony środowiska znalazły się w centrum debaty. Podczas gdy nastawiona krytycznie do UE Konfederacja apeluje w swoim programie „o zatrzymanie unijnych ekoszaleńców”, prezes Prawa i Sprawiedliwości (PiS) Jarosław Kaczyński zarzuca UE, iż dyktuje Polsce reguły gospodarki leśnej.
UE i jej rzekome próby kontrolowania codziennego życia obywateli są częstym tematem dezinformacji. AFP obaliła już wiele fałszywych twierdzeń, takich jak to, że Bruksela ma tajny plan zmuszania ludzi do jedzenia robaków oraz nieprawdziwe publikacje dotyczące Przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen (tutaj).
Tym razem zarówno w mediach tradycyjnych jak i społecznościowych pojawiły się bezpodstawne twierdzenia o planie „zakazania” papieru toaletowego.
„Zaczynamy jednak od kolejnego absurdalnego pomysłu urzędników Unii Europejskiej, tłumaczonego walką ze zmianami klimatycznymi. Otóż to niestety nie żart: Bruksela chce wprowadzić zakaz używania papieru toaletowego, najpierw miałby on zostać zastąpiony substytutem wytwarzanym ze słomy, a docelowo całkowicie wycofany.” – mówi 16 sierpnia 2023 roku prezenterka TVP3 Opole, zapowiadając materiał o rzekomym zakazie. Post zamieszczony na stronie TVP3 Opole na Facebooku zyskał ponad 300 000 wyświetleń i ponad dwa tysiące komentarzy. Większość z nich była wrogo nastawiona do UE, na przykład: „Czas opuścić Unię”, „ Co będzie następne?”, „Polska out z EU”.
Materiał został nadany 16 sierpnia w głównym wydaniu Kuriera Opolskiego, który nadaje jeden z oddziałów terenowych publicznego nadawcy, jako pierwsza wiadomość (w 1:08 czas nagrania). W materiale przytaczane są „Europejskie media”, które miały donosić na temat substytutu ze słomy i rzekomego zakazu. Autor materiału zadaje przechodniom pytania o to, co myślą o takim pomyśle. Pod koniec zastanawia się też: „gdzie logika?” rzekomych regulacji UE, mających na celu zastąpienie papieru toaletowego bidetami. AFP nie natrafiła na inne publikacje tego materiału przez krajowe programy informacyjne TVP.
Poprosiliśmy dyrekcję TVP Opole o odniesienie się do materiału. W emailu do AFP przesłanym 7 września, stacja przekazała że „TVP3 Opole nie udziela komentarzy w tej sprawie.”
Nieprawdziwe sugestie, że UE chce zakazać używania papieru toaletowego lub, że wprowadzi zamiast niego papier produkowany ze słomy, lub bidety nakładane na toalety, pojawiły się w wielu innych artykułach prasowych m.in. tutaj, tutaj, tutaj, tutaj.
Wielu polskich użytkowników mediów społecznościowych również dzieliło się tymi twierdzeniami na Twitterze (tutaj, tutaj) i Facebooku (tutaj, tutaj). Niektóre z twierdzeń odnosiły się do hiszpańskich mediów jako źródła tej informacji.
Podobne fałszywe przesłanie o rzekomym końcu „tradycyjnego papieru toaletowego” krążyło również wśród słowackich użytkowników (tutaj, tutaj), i podobnie jak w polskich błędnych publikacjach, oparte było na doniesieniach hiszpańskich mediów.
Skąd wzięło się twierdzenie?
Wyszukując publikacji w różnych językach o „zakazie” papieru toaletowego, znaleźliśmy na rumuńskim portalu informacyjnym Mediafax artykuł wyglądający na żart, opublikowany 1 kwietnia 2023 roku – w Prima aprilis. Autorzy publikacji umieścili na samej górze datę napisaną tłustą czcionką. Do tekstu dołączyli fałszywe cytaty znanych osobistości, w tym przewodniczącej von der Leyen, która miała twierdzić, że papier toaletowy zostanie zakazany w całej UE i wprowadzone zostaną „toalety japońskie”.
Kilka miesięcy później w języku polskim zaczęły krążyć poważnie wyglądające twierdzenia, że UE promuje papier toaletowy ze słomy i że „niewykluczone jest całkowite odejście od papieru toaletowego”.
Artykuły z takimi twierdzeniami (na przykład tutaj, tutaj i tutaj) pojawiły się 9 sierpnia 2023. Cytują one depeszę korespondentki Polskiej Agencji Prasowej (PAP) w Hiszpanii. AFP otrzymała kopię depeszy zamieszczonej w serwisie informacyjnym PAP pod tytułem „Hiszpania/ Media: Bruksela promuje papier toaletowy ze słomy, aby zaradzić kryzysowi klimatycznemu”. Tekst powołuje się na artykuł pochodzący ze strony El Economista, hiszpańskiej gazety ekonomicznej założonej w 2006 roku przez konserwatywną gazetę El Mundo.
Jednakże, chociaż zarówno artykuł El Economista, jak i depesza PAP–u spekulowały, że dni tradycyjnego papieru toaletowego mogą być policzone i odnosiły się do alternatyw, takich jak papier produkowany ze słomy lub bidety instalowane na toaletach, słowem nie wspominały o zakazie używania papieru przez UE.
Depesza PAP zdaje się odnosić do publikacji na stronie El Economista z 29 lipca, która nie jest podpisana z nazwiska i nie zawiera szerszego kontekstu dla poparcia prezentowanych twierdzeń. Przypomina natomiast artykuł promocyjny zachwalający zalety urządzenia bidetowego produkowanego przez firmę z Ekwadoru. W artykule pojawia się tweet tej firmy, z jej danymi, promujący te urządzenia.
Jedyne odniesienie do UE pojawia się dopiero na samym końcu artykułu El Economista w odniesieniu do artykułu innej hiszpańskiej strony informacyjnej, Libre Mercado, o rzekomych naciskach Brukseli na wprowadzenie papieru toaletowego ze słomy.
Również artykuł Libre Mercado nie wspomina o żadnym „zakazie” dotyczącym papieru toaletowego, chociaż zawiera mylące twierdzenie, że UE „naciska” na wprowadzenie papieru toaletowego ze słomy.
Chociaż papier toaletowy ze słomy otrzymał pewne fundusze od europejskich banków w ramach inwestycji na projekty zrównoważonego rozwoju, UE nie proponuje, aby zastąpił on inne rodzaje papieru.
Komisja Europejska: „nie ma zamiaru zakazania papieru toaletowego”
Zapytany o ewentualny zakaz, rzecznik Komisji Europejskiej przekazał AFP, że „Unia Europejska nie ma zamiaru zakazania papieru toaletowego. Nie ma też żadnej propozycji, ani w chwili obecnej, ani w przygotowaniu, aby zakazać go w przyszłości”.
Rzecznik dodał, że choć prawodawstwo UE nakłada na producentów papieru toaletowego wymóg ochrony środowiska poprzez zapewnienie, że ich produkty nie wykorzystują drewna pochodzącego z obszarów wylesionych – nie jest to równoznaczne z zakazem stosowania papieru toaletowego.
„Papier toaletowy rzeczywiście wchodzi w zakres rozporządzenia ws. przeciwdziałania wylesianiu. Produkty i surowce mogą być wprowadzane na rynek UE i eksportowane z niego tylko wtedy, gdy są wyprodukowane zgodnie z prawem i pochodzą z obszarów wolnych od wylesiania” – powiedział rzecznik AFP w mailu z 24 sierpnia.
Unijne rozporządzenia ws. przeciwdziałania wylesianiu, mówi że „konsumpcja” w UE drewna i innych towarów, takich jak olej palmowy, soja, kakao, kawa, bydło i guma, prowadzi do „wylesiania i degradacji lasów w skali globalnej”. Większość papieru toaletowego produkowana jest z pulpy drzewnej.
Artykuł 3 rozporządzenia mówi, że towary te „nie mogą być wprowadzane do obrotu, ani udostępniane na rynku, ani z niego wywożone”, jeśli ich pozyskanie jest związane z wylesieniem terenów. (zrzut z rozporządzenia poniżej)
Przepisy nie proponują zakazu stosowania papieru toaletowego wyprodukowanego z pulpy drzewnej, ani papieru toaletowego w ogóle.
AFP nie znalazła żadnych wzmianek na temat „zakazu”, ani na stronie UE, ani wśród wiarygodnych źródeł informacji.
Nie ma planu wprowadzenia papieru toaletowego ze słomy w całej UE
Chociaż Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), który jest instytucją kredytową UE, oraz inne instytucje finansowe udzieliły wsparcia finansowego na opracowanie bardziej przyjaznego dla środowiska papieru toaletowego, wsparcie to jest tylko jednym z wielu projektów gospodarki o obiegu zamkniętym, które otrzymały takie finansowanie. Wbrew licznym doniesieniom internetowym, Bruksela nie zaproponowała zakazu stosowania innych rodzajów papieru toaletowego.
Szwedzka grupa Essity produkuje papier toaletowy wykorzystując słomę w jednej ze swoich fabryk w Mannheim, w Niemczech, co ogłosiła w 2019 roku.
W komunikacie prasowym EBI (zarchiwizowany link) z lipca 2023 roku Essity jest wymieniona jako jedna z firm, które otrzymały wsparcie ze strony grupy banków i instytucji w ramach inicjatywy zwanej po angielsku Joint Initiative on Circular Economy ( JICE), do której należy także EBI.
Komunikat ten, który został opublikowany w związku z ogłoszeniem, że program JICE będzie kontynuowany po pierwotnej dacie zakończenia w 2023 roku, wymieniał projekt Essity dotyczący produkcji papieru toaletowego ze słomy jako jeden z kilku projektów, które otrzymały finansowanie w ramach programu. Podobny komunikat został również wydany przez polski bank – Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) – który również należy do inicjatywy JICE (zarchiwizowany link).
Według EBI oraz Essity, finansowanie udzielone w ramach JICE dla projektu dotyczącego produkcji papieru toaletowego ze słomy w fabryce w Mannheim, w Niemczech, pochodziło od należącego do inicjatywy niemieckiego banku KfW, o czym można przeczytać tutaj (archiwalny link).
Niezależnie od tego, Europejski Bank Inwestycyjny ogłosił w grudniu 2021 roku przyznanie finansowania w wysokości 300 mln euro (archiwalny link) dla Essity na „badania, rozwój i innowacje”.
Vanessa Paul, rzeczniczka prasowa EBI, wyjaśniła AFP, że kredyt 300 mln euro został przeznaczony na około 115 projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych, z których żaden nie miał związku z rzekomym zakazem używania papieru toaletowego.
Essity ogłosiło w komunikacie pozyskanie kredytu w wysokości 300 milionów euro, jako wsparcie dla „innowacyjnych produktów i inwestycji w zrównoważony rozwój we wszystkich obszarach biznesowych i segmentach produktów do 2024 roku”.
Rzecznik prasowy Essity, Karl Stoltz, powiedział AFP w mailu z 1 września, że część finansowania została wykorzystana na rozwój produkcji wyrobów papierniczych na bazie słomy lub włókien alternatywnych.
Europejska konfederacja przemysłu papierniczego: udział w zrównoważonych projektach jest dobrowolny
Europejska konfederacja przemysłu papierniczego (Cepi) przekazała AFP, że nie „słyszała o żadnym zakazie lub projekcie zakazu lub stopniowego wycofywania papieru toaletowego”.
„Żaden z przepisów już przyjętych lub też będących w trakcie zatwierdzania w ramach ‘Zielonego Ładu’ (Fit-for-55, rozporządzenia UE ws. przeciwdziałania wylesianiu itp.) nie przewiduje takich działań” – powiedziała AFP Margherita Miceli, menedżer ds. polityki leśnej w Cepi, w mailu z 23 sierpnia.
„Rzeczywiście, projekt o którym wspomina się w komunikacie prasowym EBI, ma na celu zachęcanie do projektów gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym wykorzystywanie produktów ubocznych i pozostałości jako surowców, jednakże uczestnictwo w takich projektach jest dobrowolne” – podkreśliła.
