Od lipca 2023 roku tysiące udostępnień miało satyryczne nagranie na TikToku przedstawiające afiszującego się luksusowymi samochodami w egzotycznych krajach mężczyznę. W nagraniu tym lektor oświadcza, że to syn sławnego ukraińskiego prokuratora. Prokremlowskie kanały udostępniały to nagranie bez kontekstu, nie mówiąc, że jest to żart. Film udostępniano z przesłaniem, że mężczyzna został nagrany przez przechodnia w Monako. Jak wykazała analiza AFP, mężczyzna jest przedsiębiorcą branży technologicznej w firmie, której siedziba znajduje się w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, i nie ma on powiązań ze „słynnym” ukraińskim prokuratorem.
Wideo jest częścią szerszego satyrycznego trendu w mediach społecznościowych: AFP znalazła setki podobnych filmów z tą samą ścieżką dźwiękową na TikToku. Ukraińscy eksperci ds. dezinformacji stwierdzili, że nagranie było wykorzystywane przez rosyjskich propagandystów do rzucania negatywnego światła na Ukrainę.
„Syn znanego ukraińskiego prokuratora spędza miłe wakacje w Monako. Dlaczego ten honorowy patriota nie jest na froncie?” – czytamy w poście opublikowanym na Facebooku 13 stycznia 2024 roku. W nagraniu słychać, jak ktoś mówi: „Batalion Monako, chłopaki, syn znanego ukraińskiego prokuratora obnosi się drogimi samochodami w Europie, podczas gdy jego ojciec pracuje. Proszę bardzo”.
Według treści udostępnianych w języku słowackim mężczyzna jest synem ukraińskiego prokuratora generalnego. Informację rozpowszechniało na Telegramie kilka rosyjskich kanałów, które są znane z propagowania narracji prokremlowskiej (link). Podobne publikacje były również udostępniane na polskim Telegramie, a także w języku czeskim, angielskim i francuskim.
Wiralny filmik na TikToku
Dzięki metodzie odwrotnego wyszukiwania wideo oraz zaawansowanego wyszukiwania w sieci przy użyciu takich słów kluczowych jak „syn prokuratora” w różnych językach, agencja AFP ustaliła, że wideo jest częścią szerszego trendu na TikToku, w ramach którego setki internautów udostępniło nagranie z taką samą wersją audio, by zażartować, że są „synem znanego ukraińskiego prokuratora”.
Analiza wykazała, że podobne filmy z tym samym mężczyzną i ścieżką dźwiękową były udostępniane w mediach społecznościowych od miesięcy np. w sierpniu 2023 roku.
W niektórych z tych filmów zauważyliśmy znak wodny “@tolanshinkarev”. Dzięki temu znaleźliśmy konto na TikToku Anatolija (Tolyana) Shinkareva (archiwum), przedstawiającego się jako ukraiński inwestor i przedsiębiorca technologiczny, które obserwuje ponad 94 tys. osób.
Na koncie Shinkareva można znaleźć ponad dwadzieścia takich krótkich filmików, które zostały przesłane od sierpnia 2023 roku. Niektóre z nich mają miliony wyświetleń (1, 2, 3, 4, 5).
Wszystkie te filmy wykorzystują ścieżkę dźwiękową TikToka o nazwie „Батальон Монако” (archiwum). Na TikToku została ona po raz pierwszy użyta przez użytkownika o nazwie „@N.perepechaev27” 29 lipca 2024 roku (archiwum). Film miał 1,8 mln wyświetleń. Jak widać poniżej, w momencie pisania tego artykułu, na TikToku opublikowano 663 filmy z tą ścieżką dźwiękową.
Filmy Shinkareva z taką ścieżką sa bardzo liczne. Oryginalne wideo Shinkareva, zostało opublikowane przez niego na jego własnym kanale 31 grudnia 2023 roku i od tego czasu zostało obejrzane ponad 4,3 mln razy.
To drugi pod względem popularności film wykorzystujący tę ścieżkę dźwiękową, zaraz po innym filmie Shinkareva z 25 grudnia 2023 roku.
Możemy również zobaczyć, jak inni użytkownicy wykorzystują ten sam schemat w swoich swoich filmach (link, link).
Ukraiński przedsiębiorca kryptowalutowy z Dubaju
Agencja AFP próbowała skontaktować się z Anatolijem Shinkarevem za pośrednictwem TikToka, Facebooka i Instagrama, ale do chwili pisania tego artykułu nie odpowiedział on na nasze pytania dotyczące motywacji nagrywania takich filmów. Dlatego też AFP próbowała dowiedzieć się więcej na jego temat na podstawie jego aktywności w internecie.
Na jednym z jego profili na Instagramie, powiązanym z jego kontem na TikToku, Shinkarev napisał o sobie, że jest „inwestorem”. Z kolei w innym swoim profilu wpisał „Ukrainę, Donieck-Kijów” jako część swojego biogramu. Z kolei z innego profilu z 2016 roku, mogliśmy dowiedzieć się, że Shinkarev powinien mieć obecnie 31 lat.
Poprzez wpisanie słów kluczowych z nazwiskiem Shinkareva w języku ukraińskim i rosyjskim w Google i Yandexie, znaleźliśmy kilka ukraińskich stron, na których mogliśmy przeczytać, że Shinkarev jest przedsiębiorcą i współzałożycielem firmy o nazwie „IT Freedom” (tutaj, tutaj). Shinkarev jest również uznawany za prezesa tej firmy, o czym przeczytaliśmy w jednym z postów na Instagramie „it_freedom_official” (archiwum).
W artykule z września 2023 roku, oznaczonym jako treść sponsorowana na stronie usreporter.com, mogliśmy przeczytać, że rodzinnym miastem Shinkareva jest Donieck, jednak po 2014 roku przeniósł się on do Kijowa. Według treści, Shinkarev zajmuje się cyberbezpieczeństwem oraz innowacjami związanymi z kryptowalutami. „Zadziwiający sukces IT Freedom (…) Odkrycie Anatolija przekroczyło wszelkie granice, z silną obecnością w Dubaju i siecią biur w wielu innych krajach” – czytamy w artykule.
Profil Shinkareva na ukraińskiej stronie „speka.media” opisywał go również jako „założyciela WOLLT”; AFP znalazła stronę internetową portfela kryptowalutowego o tej samej nazwie. W sekcji „Warunki świadczenia usług” na stronie „wollt.io” rzeczywiście jest wymieniona firma o nazwie “IT FREEDOM FZCO.” jako dostawca oprogramowania dla strony internetowej i jej produktów.
Poprzez analizę strony ministerstwa gospodarki Zjednoczonych Emiratów Arabskich, agencja AFP ustaliła, że firma o takiej nazwie rzeczywiście miała zarejestrowaną licencję na prowadzenie działalności w tym kraju w latach 2022-2023, jednak od tego czasu licencja ta wygasła.
Satyra nadużywana do „rosyjskiej propagandy”
Olena Churanova, fact-checkerka z organizacji StopFake z certyfikatem IFCN, napisała w emailu do AFP 27 lutego, że narracja o dzieciach wysokich rangą urzędników czy przedstawicieli ukraińskiego rządu, unikających służby wojskowej, podczas gdy „zwykli Ukraińcy pełnią taką służbę” jest aktywnie wykorzystywana przez „rosyjską propagandę” – powiedziała.
Churanova wyjaśniła również, że termin „syn prokuratora” jest znany w ukraińskim społeczeństwie jako popularny termin zastępczy dla tych, którzy cieszyli się ochroną ze strony swoich wysoko postawionych krewnych.
„Koncepcja syna prokuratora odnosi się do osoby, która wydaje się mieć swobodę działania ponad prawem i normami społecznymi. Powstała ona w latach 90, kiedy bezkarność i korupcja w ukraińskim rządzie były powszechne” – powiedziała i dodała, że używanie tego terminu wywołuje silne emocje w ukraińskim społeczeństwie.
„Większość użytkowników TikToka korzysta z tego dźwięku, by stworzyć mema. Ale w swojej antyukraińskiej narracji wykorzystują go również rosyjscy propagandziści” – powiedział nam przedstawiciele agencji Molfar OSING w emailu wysłanym 27 lutego. Agencja Molfar specjalizuje się w zwalczaniu dezinformacji oraz identyfikacji zbrodni wojennych. Została wyróżniona w niedawnym raporcie jako jedna z najbardziej znaczących ukraińskich firm w dziedzinie zwalczania dezinformacji przez Europejskie Centrum Doskonałości w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym.
Molfar także przekazał AFP, że celem wykorzystywanych przez „rosyjską propagandę” filmów jest „zdyskredytowanie Ukraińców na zachodzie”, szczególnie w krajach oferujących Ukrainie wsparcie finansowe. „Chodzi o przedstawienie ich w negatywnym świetle. Podczas gdy kraje europejskie, Stany Zjednoczone i inni kluczowi sojusznicy finansują Ukrainę, niektóre osoby związane z urzędnikami państwowymi wydają pieniądze na luksusowe samochody” – powiedział przedstawiciel Molfara.
Dodał również, że nie znalazł żadnych powiązań między Anatolijem Shinkarevem a ukraińskimi prokuratorami.
Żart z Dubaju
Według fałszywego przesłania w postach, film nakręcono w Monte Carlo lub w Monako. Analiza elementów wizualnych w oryginalnym filmie, takie jak znak drogowy z arabskim napisem „Marasi Drive”, czy wielki logotyp z literami „MAG” na tle budynku – pozwoliła nam szybko ustalić prawdziwą lokalizację nagrania. Zostało ono nakręcone przy ulicy MAG 318 Residential Tower przy Marasi Drive w Dubaju w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.
Sekcja komentarzy pod oryginalnym wideo pokazuje, że wielu użytkowników jest zdezorientowanych, czy rzeczywiście film przedstawia syna prokuratora Ukrainy. Jeden z nich skomentował: „та это приколы вы шо” (To żart, wiesz). Na co autor wideo, Shinkarev, odpowiedział: „Красава, истину говоришь” (Dobrze, że mówisz prawdę).
W filmie z 30 grudnia 2023 roku Shinkarev wydaje się żartować z całego zjawiska, mówiąc: „Chcę powiedzieć, że byłoby wspaniale być synem Boga, ale bycie synem prokuratora jest jeszcze lepsze”.
Podobnie w filmie z 12 stycznia można usłyszeć, jak powtarza frazę „syn znanego ukraińskiego prokuratora”, śmiejąc się i będąc określanym jako „gwiazda TikToka” przez osobę, która go filmuje.
AFP znalazła przynajmniej jeden przypadek, w którym Shinkarev wydaje się sugerować, że jego filmy są wykorzystywane do prokremlowskiej propagandy. W komentarzu pod jednym z filmów na Instagramie zachęca swoich obserwatorów do przysyłania mu „postów, w których kremlowska propaganda manipuluje jego filmami”.
Batalion Monako: Znane osoby ujawnione przez ukraińskich dziennikarzy
Termin „Батальон Монако” (Batalion Monako) pojawiający się w filmach na TikToku odnosi się do serii śledztw opublikowanych przez ukraińskiego dziennikarza Michajło Tkacza i jego kolegów z ukraińskiej gazety „Ukrainska Pravda”.
W latach 2022 i 2023 dziennikarze Ukraińskiej Prawdy opisali, jak dziesiątki obecnych czy byłych ukraińskich polityków, urzędników państwowych, posłów, wpływowych biznesmenów i ich krewnych opuściło Ukrainę przed wprowadzeniem lub już po wprowadzeniu stanu wojennego 24 lutego 2022 roku w odpowiedzi na inwazję Rosji na ten kraj. Przenieśli się oni na Lazurowe Wybrzeże, do Monako, Nicei lub innych miast na francuskiej riwierze.
„Ukrainska Pravda” opublikowała w formie filmów na YouTubie (1, 2, 3) serię dochodzeń w trzech częściach w sprawie tzw. Batalionu Monako oraz innych, dotyczących Dubaju, Londynu i Wiednia. Kilka miesięcy po opublikowaniu pierwszych dochodzeń, Ukraina zakazała urzędnikom państwowym podróżowania za granicę w czasie stanu wojennego, z wyjątkiem podróży służbowych.
Wśród osób wymienionych w drugiej części śledztwa Ukrainskiej Prawdy o Monako, opublikowanej w październiku 2022 roku, znalazł się tylko Ihor Protsenko, który był prokuratorem za prezydentury Wiktora Janukowycza w latach 2010-2014 i kierował prokuraturą w Odessie.
Nie udało nam się ustalić, czy Anatolij Shinkarev opuścił Ukrainę przed czy po wprowadzeniu stanu wojennego. Jednak ani Shinkarev, ani żaden z aktywnych ukraińskich prokuratorów nie jest wymieniany w tych dochodzenia, zgodnie z analizą AFP.
Brak powiązań między prokuratorem generalnym a Shinkarevem
Obecnym prokuratorem generalnym Ukrainy jest Andrij Kostin, który został mianowany w lipcu 2022 roku. Kostin urodził się w 1973 roku w Odessie i, zgodnie z biogramem opublikowanym przez ukraiński serwis informacyjny Livy Bereg, ma trójkę dzieci. Według portalu Intent z siedzibą w Odessie, Kostin ma dwie córki i jednego syna.
Podczas wyszukiwania różnych kombinacji słów kluczowych w języku ukraińskim i rosyjskim, AFP nie odnalazła żadnych powiązań między Anatolijem Shinkarevem a Kostinem ani jakimkolwiek innym ukraińskim prokuratorem. Nie znaleźliśmy również żadnych wiarygodnych źródeł sugerujących, że Shinkarev byłby synem ukraińskiego prokuratora.
W sierpniu 2023 roku, ukraińscy dziennikarze poinformowali również, że syn Kostina, Michajło, obchodził 18. urodziny dwa miesiące wcześniej ale opuścił kraj przed osiągnięciem wieku poborowego i udostępnił wówczas w sieci film przedstawiający nowojorskie drapacze chmur.
Ukraińskie media donosiły w 2021 roku, że córka Kostina Anastasia pracowała jako asystentka jego kolegi, posła Andrija Zadorożnego. Po rosyjskiej inwazji media donosiły, że zamieszkała w Europie.
Nie udało nam się znaleźć publicznie dostępnych informacji na temat drugiej córki Kostina.
