Tysiące udostępnień w mediach społecznościowych mają pogłoski o tym, że po uzyskaniu niepodległości w 1991 r. Ukraina nigdy „nie zarejestrowała swoich granic” w Organizacji Narodów Zjednoczonych, co miałoby oznaczać, że Rosja nie popełniła żadnego naruszenia prawa międzynarodowego. Jednak to nie jest prawdziwa informacja, gdyż kraje nie muszą rejestrować swoich granic w ONZ. Natomiast suwerenność i integralność Ukrainy została uznana na arenie międzynarodowej, w tym przez Rosję i ONZ.
Tego typu komunikaty były rozpowszechniane podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę 24 lutego 2022 r. Według nich były szef ONZ Ban Ki-moon powiedział w 2014 r., że Ukraina od 1991 roku nie zarejestrowała swoich granic, a więc nie jest uznawana jako suwerenne państwo na arenie międzynarodowej. W publikacjach również błędnie podawano, że zgodnie traktatem Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) z 1991 r., który przypieczętował rozpad Związku Radzieckiego, „terytorium Ukrainy jest regionem administracyjnym ZSRR”.
Tego typu treści miały setki udostępnień na Facebooku (1, 2), były publikowane na stronie „Salon 24” oraz stronach prokremlowskich i antyzachodnich, a także na Telegramie. Podobne publikacje były rozpowszechniane również w języku bułgarskim, greckim, czeskim, niemieckim i angielskim.
Te pogłoski nie są jednak prawdziwe. Integralność Ukrainy i jej granic została uznana w różnych traktatach międzynarodowych, także przez Rosję. Co więcej, według ekspertów w dziedzinie stosunków międzynarodowych, żaden kraje nie musi rejestrować swoich granic w Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Były sekretarz ONZ
Ban Ki-moon to południowokoreański polityk, który pełnił funkcję sekretarza generalnego ONZ w latach 2007-2016. W fałszywych publikacjach można przeczytać, że 7 kwietnia 2014 r. sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon „wygłosił zdumiewające oświadczenie, którego rozpowszechnianie jest zabronione w ukraińskich mediach i w internecie”. Następnie z treści dowiadujemy się, że na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ „wyciągnięto następujące wnioski: Ukraina nie zarejestrowała swoich granic po 25.12.1991 r. Rejestracja granic Ukrainy jako suwerennego państwa nie odbyła się w ONZ”.
Były sekretarz generalny ONZ był tego dnia w Rwandzie, gdzie obchodzono 20. rocznicę ludobójstwa w tym kraju (1, 2). Jego wypowiedź z tego wydarzenia jest dostępna na stronie ONZ. W wystąpieniu tym nie ma wzmianki o Ukrainie.
Warto zauważyć, że w tym czasie – w kwietniu 2014 roku – napięcia w Donbasie i w Ukrainie narastały po aneksji Krymu przez Rosję, które miało miejsce miesiąc wcześniej.
Do wydarzeń na wschodzie Ukrainy odniósł się rzecznik zastępcy ówczesnego sekretarza generalnego ONZ na briefingu prasowym w Nowym Jorku 7 kwietnia 2014 r.
„Zapytany o niepokoje we wschodniej Ukrainie, rzecznik powiedział, że Sekretarz Generalny jest głęboko zaniepokojony wzrostem niestabilności we wschodniej Ukrainie. Wzywa wszystkich, którzy ponoszą odpowiedzialność i mają wpływ na sytuację, do rozładowania napięć i zachęca wszystkich do pokojowego wyrażania swoich poglądów w celu uspokojenia sytuacji” – czytamy w skrócie konferencji opublikowanej na stronie ONZ.
Oświadczenie to zostało powtórzone przez zastępcę rzecznika następnego dnia.
Jeśli chodzi o zamieszczoną w mylnym poście datę: “07.04.2014”, wprowadzająca w błąd publikacja zdaje się sugerować, że sytuacja na Ukrainie była tego samego dnia przedmiotem posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ. Zgodnie z oficjalnym porządkiem obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ, 7 kwietnia 2014 r. nie odbyła się żadna sesja Rady Bezpieczeństwa.
ONZ wzywa do poszanowania granic Ukrainy
Nie udało nam się odnaleźć przypisywanej Ban Ki-Moonowi wypowiedzi o ukraińskich granicach. Znaleźliśmy jednak kilka wypowiedzi byłego szefa ONZ i innych wysokich rangą urzędników z 2014 roku na temat kryzysu w Ukrainie. Żadna z nich nie kwestionowała granic Ukrainy; wzywały one raczej do zachowania suwerenności w obliczu zagrożeń ze strony rosyjskiej.
Jan Eliasson, ówczesny zastępca sekretarza generalnego ONZ mówił podczas briefingu 1 marca 2014 r., że Ban Ki-moon „ponowił swój apel o pełne poszanowanie i zachowanie niepodległości, suwerenności oraz integralności terytorialnej Ukrainy”.
Kilka dni później, 19 marca 2014 r. Eliasson stwierdził, że „kontynuuje rozmowy z kluczowymi podmiotami w celu złagodzenia sytuacji (w Ukrainie, przyp. red.), nieustannie wzywając do dialogu i przestrzegania Karty Narodów Zjednoczonych w odniesieniu do suwerenności oraz integralności terytorialnej Ukrainy”.
Rada Bezpieczeństwa dyskutowała o wydarzeniach w Ukrainie 13 kwietnia 2014 r. Oscar Fernandez-Taranco, asystent sekretarza generalnego ds. politycznych, powiedział wtedy, że „sekretarz generalny oraz Organizacja Narodów Zjednoczonych pozostają zaangażowani w poszukiwanie pokojowego rozwiązania tego wciąż pogłębiającego się kryzysu”.
Ban Ki-moon kilkakrotnie wzywał do ochrony statusu Ukrainy. 2 maja 2014 r. wezwał „wszystkie strony do pełnego poszanowania suwerenności oraz integralności terytorialnej Ukrainy.
W maju 2015 r. przebywał w Kijowie z okazji 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej. „Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz Ukraina są silnymi partnerami: Ukraina jest członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych i od 24 lat jest niepodległym państwem” – mówił wtedy Ban Ki-moon.
Ukraina i ONZ
Kolejnym dowodem na to, że ONZ uznaje granice Ukrainy, są silne związki tego kraju z organizacją. Po II wojnie światowej, jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, była jednym z członków założycieli ONZ. Kraj ten był także wybierany jako tymczasowy członek Rady Bezpieczeństwa ONZ. Ostatnim razem w latach 2016-2017.
Co więcej, Hennadij Udowenko, były minister spraw zagranicznych Ukrainy pełnił funkcję przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego ONZ w latach 1997-1998.
Organizacja Narodów Zjednoczonych „nie posiada żadnych uprawnień do uznawania państwa lub rządu. Jako organizacja niezależnych państw może nowe państwo przyjąć do swojego grona lub zaakceptować mandaty przedstawicieli nowego rządu – czytamy w dokumencie ONZ.
– Kraje nie rejestrują swoich granic – powiedziała AFP Mira Kanewa z wydziału prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych Uniwersytetu w Sofii. – Uznanie granic nowego kraju odbywa się poprzez podpisanie odpowiedniego traktatu, w którym wyrażona jest wola zainteresowanych stron. Uznanie staje się skuteczne po ratyfikacji, a nie po zarejestrowaniu tego traktatu w ONZ – wyjaśniła.
– ONZ nie rejestruje granic. Według art. 102 Karty Narodów Zjednoczonych rejestrowane są traktaty lub układy międzynarodowe – powiedział AFP Dimitar Gochev, adiunkt prawa międzynarodowego Uniwersytetu w Sofii. – Granice Ukrainy określa zasada „uti possidetis juris” (łac. Co posiadasz, będziesz posiadał), gdy państwo zostaje rozwiązane, nowe państwa powstają w granicach dawnych jednostek terytorialnych – dodaje Gochev.
Rosja uznała Ukrainę jako suwerenne państwo kilka razy
Związek Radziecki rozpadł się 25 grudnia 1991 r.
1 grudnia 1991 r. w referendum dotyczącym niepodległości Ukrainy mieszkańcy tego kraju znacząco opowiedzieli się za suwerennością. Prezydent Rosji, Borys Jelcyn uznał niepodległość tego kraju następnego dnia.
Kilka dni później, 8 grudnia 1991 r. przywódcy trzech największych republik Związku Radzieckiego – Rosji, Ukrainy i Białorusi – podpisali porozumienie o Wspólnocie Niepodległych Państw, na mocy którego państwa te stały się suwerennymi krajami. W ten sposób dokonał się rozpad ZSRR. Do Wspólnoty Niepodległych Państw dołączyło później jeszcze osiem krajów m.in. Kazachstan, Gruzja i Mołdawia.
Na stronie Wspólnoty Niepodległych Państw można odnaleźć archiwum dokumentów, w tym m.in. umowę ustanawiającą WNP.
Zgodnie z artykułem 5 traktatu „strony uznają i szanują wzajemnie swoja integralność terytorialną oraz nienaruszalność istniejących granic w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw”.
„W 1991 roku prezydent Rosji Borys Jelcyn uznał niepodległość Ukrainy w Bieławie” – powiedział agencji AFP 24 lutego 2022 r. David R. Marples, profesor historii Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu w Albercie i dodał: – W 1997 r., w Traktacie o Przyjaźni Rosji i Ukrainy, granice te zostały ponownie uznane przez Rosję.
Traktat o Przyjaźni z 31 maja 1997 r. został podpisany przez prezydenta Rosji Borysa Jelcyna i prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmę. Zgodnie z artykułem 2. traktatu „strony uznają wzajemnie swoją integralność terytorialną oraz nienaruszalność istniejących między nimi granic”.
Państwa te podpisały także 28 stycznia 2003 r. traktat o swojej granicy. Umowa między stronami została zarejestrowana w ONZ w 2016 roku. Zgodnie z preambułą (w języku rosyjskim na str. 2, w języku angielskim na str. 209), umowa wynikała z „potrzeby uregulowania kwestii dotyczących przebiegu linii granicy państwowej w celu dalszego wzmocnienia przyjaznych, dobrosąsiedzkich stosunków między Ukrainą a Rosją”. W dokumencie opisano dokładne położenie granicy między krajami oraz załączono szczegółowe mapy.
Czym jest memorandum budapesztańskie?
W błędnych postach udostępnianych w mediach społecznościowych pisano również, że „zgodnie z memorandum budapesztańskim i innymi umowami, nie ma granic Ukrainy. Państwo Ukraina nie istnieje (i nigdy nie istniało!)”.
To również jest nieprawda. Porozumienie międzynarodowe mówi coś zupełnie innego.
Memorandum zostało podpisane 5 grudnia 1994 r. w Budapeszcie – dokument podpisały Stany Zjednoczone, Rosja i Wielka Brytania, które zobowiązały się do respektowania suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy, oraz powstrzymania się od wszelkich gróźb użycia siły przeciwko jej niepodległości oraz integralności terytorialnej. Natomiast Ukraina zobowiązała się do przekazania strategicznej broni nuklearnej Rosji i przystąpienia do układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
Publikacja na Facebooku pochodzi z 2014 roku
Na początku oraz na końcu niektórych wprowadzających w błąd wpisów widnieje wzmianka „Alexander Panin, Central News”, co sugeruje, że osoba o takim imieniu i nazwisku może być autorem tej publikacji. Nie udało nam się znaleźć jednak takiego imienia i nazwiska podczas naszego śledztwa.
Odnaleźliśmy jednak artykuł na kazachskim portalu weryfikującym fakty w języku rosyjskim, opublikowany 27 lutego 2022 roku. Dziennikarze z „Factcheck.kz” odkryli, że o publikowany 30 maja 2014 r. artykuł, którego treść jest niemal identyczna z wersją artykułu krążącego obecnie na Facebooku w różnych językach.
Ten artykuł został opublikowany na stronie internetowej „Novorus.info”, która określiła się jako „Centralna Agencja Informacyjna Noworosji”. Nazwisko Aleksandra Panina jest wymienione w dolnej części artykułu. Portal „Factcheck.kz” wykazał również, że w kwietniu 2014 r. inny serwis zajmujący się sprawdzaniem faktów, ukraiński „Stopfake.org”, znalazł takie same twierdzenia (bez nazwiska Panina) na ukraińskiej stronie internetowej 8 kwietnia 2014 r., która cytuje „TV Thames” – obecnie produkującą programy rozrywkowe.
24 lutego 2022 roku, po miesiącach eskalacji napięć między Rosją a krajami Zachodu, Władimir Putin rozpoczął inwazję na Ukrainę. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych, ogarniętą wojną Ukrainę opuściło już ponad dwa miliony ludzi – najwięcej, bo ponad 1 mln ludzi, do Polski.
Wniosek: Ukraina jest niepodległym państwem, którego suwerenność i integralność terytorialna zostały uznane na arenie międzynarodowej zarówno przez Rosję, jak i ONZ. Żaden kraj nie musi rejestrować swoich granic w ONZ.
