Podawana w sieci wiadomość o rzekomych “kradzieżach w sklepach i supermarketach” dokonywanych przez uchodźców z Ukrainy oraz “stratach polskich przedsiębiorców” to część kampanii dezinformacyjnej towarzyszącej rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Celem jest zniechęcenie Polaków do pomocy uchodźcom.
W czasie, gdy ukraińscy uchodźcy szukają bezpiecznego schronienia w Polsce, na rosyjskojęzycznych kontach społecznościowych zaczął krążyć przekaz uderzający w Ukraińców, jakoby kradną na masową skalę. Szybko pojawił się też na polskojęzycznych instagramowych profilach, które – co zauważyli i nagłośnili użytkownicy Twittera – funkcjonowały z nazwami różnymi od polskich, a zostały założone z rosyjskiej domeny. Przestrzegamy przed rozpowszechnianiem tego przekazu – i wyjaśniamy jego mechanizm.
Przekaz: Polacy nie ufają Ukraińcom
Na rozsyłanym przez rosyjskojęzyczne konta zdjęciu ze sklepu widać tablicę nad kasą, na której napisano po polsku i ukraińsku: “Każdy obywatel Ukrainy po opuszczeniu kasy będzie poddany kontroli”. Komentarz po rosyjsku do tej fotografii brzmiał: “Polska. Nie ufają bogatym proeuropejskim Ukraińcom, bo kradną”. W reakcjach na ten post widać antypolskie i antyukraińskie nastawienie. “No jak to tak? Myślałem, że są gotowi pomóc wszystkim”; “Oto demokracja po europejsku”; “Powinni rozdawać za darmo, bo to takie romantyczne i europejskie”; “Nie ufają żółto-niebieskim łobuzom”; “Polacy od dawna sprzeciwiają się Ukraińcom, to jest odwieczna wrogość” – to przykładowe komentarze z ostatnich dni na rosyjskojęzycznych profilach na Facebooku.
Sprawdziliśmy, że zdjęcie to krążyło w rosyjskiej sieci już wcześniej, było np. popularne w połowie grudnia 2021 roku. Pojawiło się w grupie na VKontakte, zrzeszającej 21,2 tys. fanów programu “Miejsce spotkania” w telewizji NTV, z kpiącym komentarzem: “Krótko o europejskiej solidarności”.
Zdjęcie autentyczne, ale stare. Właściciel sklepu przepraszał
Publikowana w postach fotografia powstała ponad cztery lata temu. Opublikował ją we wrześniu 2017 roku na Facebooku Ośrodek Monitorowania Zachowań Rasistowskich i Ksenofobicznych z następującym komentarzem: “Skandaliczny napis w polskim sklepie. Napis pojawił się w sklepie PPHU Bimex w Barlinku, woj. zachodniopomorskie. W trybie pilnym zawiadamiamy o tej sytuacji prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich i Ambasadę Ukrainy w Polsce. To skandaliczny przykład dyskryminacji osób ze względu na ich narodowość. Dołożymy wszelkich starań by osoby odpowiedzialne za wywieszenie tej tablicy oraz osoby które egzekwowała zamieszczone na niej groźby – poniosły odpowiedzialności karną. W tej chwili nasz dział prawny przygotowuje zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa”.
Sprawa wywołała falę oburzenia. Zajęły się nią media. W rozmowie z TVN24 właściciel sklepu Jerzy Bitel informował, że tabliczka została zdjęta i tłumaczył, że “wyszło odwrotnie niż miało” i że “bardzo przeprasza”. W rozmowie z Wirtualną Polską powiedział, że tabliczka wisiała jedynie dobę i że kazał przygotować ją zbyt szybko, pod wpływem impulsu. “Nie taka miała być jej treść. Serdecznie przepraszam wszystkich, którzy poczuli się urażeni. Tabliczka z taką treścią nie powinna powstać” – kajał się właściciel sklepu. Zapewniał, że tablica miała informować tylko, że osoby podejrzane o kradzież zostaną przesłuchane i nie miała być kierowana do Ukraińców, a jedynie przetłumaczona na język ukraiński.
Już wówczas pojawiły się wpisy w sieci z rosyjskim komentarzem do tej sprawy: “Polska. Nie ufają bogatym proeuropejskim Ukraińcom, bo kradną”. A teraz zdjęcie wróciło.
Wpisy na Instagramie o przestępstwach uchodźców w Polsce
Gdy na początku marca zdjęcie ze sklepu pojawiło się na polskojęzycznych instagramowych profilach, komentarz do nich brzmiał: “Policja: w ciągu 10 dni uchodźcy z Ukrainy popełnili 789 przestępstw na terenie Polski. Głównym problemem są kradzieże w sklepach i supermarketach. Straty polskich przedsiębiorców wyniosły 220 759 złotych. Polski biznes apeluje do Ukraińców, by przestali kraść: ‘chcieliśmy wam pomóc, ale to co robicie w naszym kraju to katastrofa’ – skomentował TVN Mateusz Mróz właściciel sieci sklepów spożywczych”.
Jednak – co ustaliliśmy – zarówno nikt z TVN, jak też nikt z TVN24 nie rozmawiał z taką osobą. Co więcej, prawdopodobnie ona nie istnieje. W bazie Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej nie widnieje takie nazwisko jako właściciela sieci sklepów spożywczych. O treść wpisu zapytaliśmy Komendę Stołeczną Policji. – Nie odnotowaliśmy więcej przestępstw popełnianych przez uchodźców i według nas jest to dezinformacja – przekazał nam komisarz Piotr Świstak z Biura Komunikacji KSP. Jak powiedział portalowi Demagog Maciej Ptaszyński, wiceprezes Polskiej Izby Handlu zrzeszającej ok. 30 tys. sklepów spożywczych, izba nie miała dotychczas żadnych sygnałów w sprawie kradzieży dokonywanych jakoby przez obywateli Ukrainy. “Zdecydowanie nie potwierdzamy zatem tych doniesień. Zalecamy też dużą ostrożność w sprawie tego typu ‘rewelacji’, które mogą okazać się fakenewsami” – cytował Ptaszyńskiego Demagog 8 marca w tekście o skoordynowanej dezinformacji.
Konta instagramowe z rosyjskiej domeny
Jak się okazuje, informację o rzekomych przestępstwach Ukraińców podawały polskojęzyczne profile na Instagramie, które zostały założone z rosyjskiej domeny mai.ru. Są to bowiem te same konta, których istnienie zauważyli i nagłośnili kilka dni temu użytkownicy Twittera. Sprawdzili oni, że konta: Białystok_online, Olsztyn_online, Katowice_online, Bydgoszcz_online, Krakow_online, Opole_online, Lublin_online, Rzeszow_online zostały założone na adresy mailowe z domeny mail.ru.
Profile te już zostały skasowane. Łączył je format nazwy, zdjęcie profilowe i opis. Niektóre istniały od dość dawna. Do marca 2022 roku publikowano tam przede wszystkim posty o tematyce lokalnej. Ale kilka dni temu na prawie wszystkich z nich zaczęły się pojawiać te same posty popierające rosyjską inwazję: “Jesteśmy razem z Rosją. Trzymajcie się bracia Rosjanie! Prawda zwycięży! Razem pokonany ukraiński faszyzm! Federacja Rosyjska prowadzi operację specjalną na Ukrainie”; “Ukraina chciała zniszczyć Europę. Rosyjski resort obrony potwierdza, że na Ukrainie pracowano nad bronią biologiczną”.
Profile te miały po kilka tysięcy obserwujących – najwięcej miało Kielce_online, niemal 6 tys. Łącznie obserwowało je ponad 22 tys. użytkowników.
RCB: część kampanii dezinformacyjnej
To kolejny raz, gdy podczas przyjmowania fali uchodźców z Ukrainy w internecie pojawiają się fałszywe informacje o przestępstwach, które rzekomo mają popełniać ukraińscy uchodźcy. Za każdym razem państwowe instytucje i lokalna policja dementowały takie doniesienia.
Według Rządowego Centrum Bezpieczeństwa rozsiewane w sieci fałszywe informacje łączące rzekomy wzrost przestępczości z ukraińskimi uchodźcami są częścią kampanii dezinformacyjnej towarzyszącej rosyjskiej agresji na Ukrainę. Jest ona, według RCB, “wymierzona w postrzeganie Ukrainy i uchodźców szukających w Polsce schronienia przed wojną”.
