Zdjęcie reportera BBC wykorzystano w celu podważenia relacji z rosyjskiego ostrzału w Irpieniu

Fotografia przedstawiająca dziennikarza BBC była licznie udostępniana w mediach społecznościowych z mylącym twierdzeniem, że pokazuje ona reportera BBC wyolbrzymiającego sytuację, ponieważ na zdjęciu widać spokojnie spacerującą kobietę. Jednak publikacje te ignorują niebezpieczne okoliczności, w jakich materiał BBC był filmowany. Sfilmowano go w Irpieniu 6 marca 2022 roku, podczas gdy wiele mieszkańców Ukrainy ewakuowało się stamtąd w ucieczce przed ciężkim ostrzałem – o czym informowały na bieżąco media oraz organizacja Human Rights Watch. Dziennikarz BBC, z którym kontaktowała się agencja AFP, powiedział, że pociski spadały wtedy blisko niego, choć między bombardowaniami nastąpiła krótka przerwa, kiedy zrobiono mu zdjęcie.  

Do publikacji dołączono zdjęcie, na którym widać reportera będącego na miejscu z mikrofonem, w kasku i kamizelce kuloodpornej z napisem PRESS. W tle idzie kobieta z torbami.

„Cała prawda o prawdomówności mediów na jednym zdjęciu. Reporter BBC Jeremy Bowen relacjonuje na gorąco ostrzał rosyjski kładąc się dla dramaturgii na ziemi, a w tle kobietka wraca sobie spokojnie do domu z zakupami i staje zdziwiona za leżącym reporterem. I tak nas wkręcają w wojnę” – czytamy w publikacji z 5 października 2022 roku, która miała 70 udostępnień.

Podobne treści były udostępniane także na Telegramie, również w języku angielskim, francuskim, niemieckim, węgierskim i bułgarskim.

Jednak publikacje sugerujące, że reporter przesadzał i rzekomo „kładł się dla dramaturgii” są manipulacją. Reportaż BBC z Irpienia utworzono podczas silnego ostrzału rakietowego, w którym zginęli cywile, i który spotkał się z szerokim potępieniem.

Agencja AFP ustaliła, że kadr BBC pochodzi z materiału, który utworzono w marcu, kilka tygodni po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Znaleźliśmy też kilka innych źródeł dotyczących kontekstu, w jakim reportaż został sfilmowany oraz rozmawialiśmy z korespondentem widocznym na zdjęciu, Jeremym Bowenem.

Od początku agresji Rosji na Ukrainę, w mediach społecznościowych pojawia się mnóstwo treści próbujących skompromitować przekaz zachodnich mediów z toczącej się wojny. Przykłady można znaleźć pod tymi linkami: 1, 2, 3.

Reportaż z atakowanego Irpienia

Przy pomocy odwrotnego wyszukiwania obrazu w Google’u udało nam się odnaleźć oryginalne zdjęcie w artykule „The Sunday Times” Jeremy’ego Bowena z 20 marca 2022 roku. W publikacji zamieszczono to samo zdjęcie, którego podpis brzmi: „Jeremy Bowen ukrywa się w Irpieniu podczas ataku na to miasto”.

Bowen jest korespondentem zagranicznym pracującym dla BBC News. Wcześniej był dziennikarzem BBC Middle East i ma duże doświadczenie jako reporter wojenny.

Bowen w artykule opisuje swoje dotychczasowe doświadczenie związane z relacjonowaniem wojny w Ukrainie, a w szczególności wydarzeń toczących się podczas ataku rakietowego w Irpieniu, małej miejscowości znajdującej się około 25 kilometrów na północny zachód od Kijowa.

„Pociski, które lądują zbyt blisko, by je zignorować, wydają świszczący dźwięk na kilka sekund przed wybuchem. Naturalną rzeczą jest ucieczka, a jedynym sposobem, by zrobić to szybko jest położenie się na ziemi, dlatego moje wejście na antenę przebiegało, kiedy leżąc, komentowałem wydarzenia bezpośrednio do kamery, a obie strony ostrzeliwały się pociskami artyleryjskimi” – pisał o zdjęciu reporter.

Dzięki metodzie wyszukiwania słów kluczowych w Google’u, udało nam się odnaleźć materiał BBC, który został opublikowany na YouTubie 6 marca 2022 r. Jego tytuł brzmi: „Przerażające sceny w bitwie o Kijów: rodziny giną w ucieczce przed rosyjskim atakiem”.

Scena, w której widzimy reportera i kobietę w tle zaczyna się w 1:59 minucie nagrania. W filmie słychać komentującego reportera: „Nadchodzi silny ostrzał, ostrzał artyleryjski. Wokół widać mnóstwo cywilów”, po czym dodaje, że znajduje się na „obrzeżach miasta, gdzie dotarli Rosjanie”.

W dalszej części filmu widać, że kobieta tuż przed tym jak będzie iść w kierunku reportera, w 1:58 minucie również kucnie. W tle słychać intensywny ostrzał.

Bowen dla AFP: zarzuty są „złośliwe”

Reporter, z którym skontaktowaliśmy się 6 października 2022 r., potwierdził AFP, że widział w mediach społecznościowych treści sugerujące, że on sam leżał na ziemi w bezpiecznym miejscu i rzekomo udramatyzował scenę, gdy kobieta za jego plecami robiła zakupy.

„Zarzuty to złośliwe wymysły” – napisał w emailu do AFP.

„Od 1989 r. relacjonowałem ponad 20 wojen, podczas których wiele razy znajdowałem się pod ostrzałem. Wtedy okolice mostu były silnie ostrzeliwane. Jak napisałem w swoim artykule, nie było pewne, czy celowano w cywilów (choć taki był efekt), ponieważ zbrojne pozycje ukraińskie znajdowały się kilkaset metrów dalej w lesie” – dodał Bowen.

Do wydarzeń doszło w pobliżu zniszczonego mostu na drodze wyjazdowej do miasta, co widać na nagraniu. „Sceny przy moście były obszernie relacjonowane prawdopodobnie przez każdego dziennikarza znajdującego się w Kijowie, choć nie wszyscy znajdowali się w jego pobliżu” – mówi.

Bowen: „Prawda jest taka, że znajdowałem się na zboczu mostu, w odległości o około 50 lub 100 metrów od niego. Przechodzący tamtędy poruszali się powoli, byli wyczerpani i straumatyzowani”.

„Do mostu dotarliśmy w czasie krótkiej przerwy podczas ostrzału. Gdy tam się znaleźliśmy ponownie się zaczął i nasilił. Na nagraniu obok parkingu, który znajdował się blisko centrum handlowego, można było zobaczyć więcej spadających pocisków”.

Na nagraniu nigdzie nie widać, by kobieta rozmawiała z Bowenem. Dziennikarz również zaprzeczył agencji AFP, by z nią rozmawiał.

Reporter zaprzeczył również tym treściom w udostępnionym przez siebie tweecie:

Uwikłany w zacięte walki Irpień na początku marca 2022 roku

Kiedy 24 lutego 2022 roku wojska rosyjskie najechały na Ukrainę, rozpoczęła się ofensywa w celu okrążenia Kijowa. W pierwszych dniach marca 2022 r. mieszkańcy małego miasteczka zaczęli się ewakuować stamtąd w kierunku Kijowa, wybierając drogę przez zniszczony most.

Widać to choćby na poniższym filmie agencji AFP z 5 marca 2022 r.

Most, gdzie sfilmowano te sceny znajduje się na rzece, która ma tę samą nazwę co bombardowana wtedy miejscowość i położony jest między Irpieniem a wsią Romaniwką (część Irpienia).

Aby potwierdzić dokładną lokalizację tego zdjęcia, porównaliśmy fotografię zamieszczoną w mylących postach z archiwalnym zdjęciem AFP, którego podpis brzmi: „Piesi przechodzą przez zniszczony most podczas ewakuacji Irpienia, na północny zachód od Kijowa, 6 marca 2022 r., 11 dni po tym, kiedy Rosja rozpoczęła inwazję na Ukrainię”.

Wspólne elementy na fotografiach zaznaczyliśmy czerwonym kolorem: zniszczony most i czerwony billboard.

W wyniku rosyjskiego ostrzału podczas próby ucieczki z Irpienia 6 marca 2022 r. zginęło około osiem osób (1, 2).

„Przez kilka godzin 6 marca 2022 r. wojska rosyjskie bombardowały skrzyżowanie, przez które setki cywilów uciekało przed natarciem rosyjskiej armii” – czytamy w publikacji Human Rights Watch z 8 marca 2022 r.

Wydarzenia z tamtego okresu zostały opisane przez przedstawiciela organizacji HRW. „Według świadków, przed i w trakcie ataku cywile przechodzili po gruzach zniszczonego mostu, by przejść przez rzekę Irpień. Następnie szli dalej lub zbierali się na skrzyżowaniu, by wsiąść do autobusów lub samochodów zmierzających do centrum Kijowa” – czytamy w publikacji HRW.

Wydarzenia w Irpieniu zostały potępione na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ 7 marca 2022 r.

Jak wynika z danych Misji Monitorowania Praw Człowieka na Ukrainie Biura ONZ ds. Koordynowania Pomocy Humanitarnej, do 18 września wojna pochłonęła życie blisko 6 tys. mieszkańców Ukrainy.

W mediach społecznościowych pojawia się mnóstwo fałszywych twierdzeń dotyczących agresji Rosji na Ukrainę. Wiele z nich udało nam się zweryfikować i są dostępne pod tym linkiem.