Chanuka nie jest świętem satanistycznym

W grudniu 2023 roku reprezentant skrajnie prawicowej partii, ultrakatolicki poseł Grzegorz Braun, użył gaśnicy do zgaszenia świec chanukowych w Sejmie. Nagranie z tego wydarzenia pojawiło się na czołówkach światowych portali i spotkało się z jednogłośnym potępieniem w Polsce, jak i na całym świecie. Następnego dnia w mediach społecznościowych pojawił się film popierający działanie Brauna wraz ze stwierdzeniem, że żydowskie święto Chanuki jest świętem satanistycznym. Występujący w nim vloger jest ubrany w stereotypowy strój ortodoksyjnego Żyda. Film był udostępniany tysiące razy. Twierdzenia autora nagrania są jednak fałszywe. Chanuka to święto rodzinne, które symbolizuje poświęcenie świątyni w Jerozolimie ponad 2 tys. lat temu.

Braun zgasił świece chanukowe podczas uroczystości w Sejmie 12 grudnia 2023 roku. Działanie posła Konfederacji zostało potępione na arenie międzynarodowej, a on sam został tymczasowo wykluczony z obrad parlamentu i ukarany utratą połowy wynagrodzenia na trzy miesiące oraz diet poselskich na pół roku.

Nagranie z tego incydentu można obejrzeć na platformie X „Gazety Wyborczej”.

Braun jednak otrzymał wsparcie dzięki nagraniu na Facebooku, którego autorem jest mężczyzna przebrany za Żyda.

„Grzegorz Braun zgasił Chanukę w Sejmie. Skandal czy akt odwagi? Komentarz z perspektywy polskiego żyda Shalom!” – czytamy w opisie do nagrania udostępnionego 13 grudnia przez osobę określającą się jako Adar Blumenstein.

Nagranie było udostępniane 9,7 tys. razy, również przez Brauna, który podziękował vlogerowi. W komentarzach wielu zwolenników Konfederacji twierdziło, że nagranie jest dowodem na to, że nawet społęczność żydowska uznała czyn Brauna za słuszny.

W nagraniu można usłyszeć, że święto Chanuki jest „satanistyczne”, co wpisuje się w narrację podawaną przez Brauna. Vloger nazywa również odłam judaizmu Chabad-Lubawicz, który wprowadził świętowanie uroczystości Chanuki w polskim parlamencie w 2007 roku, „odłamem satanistycznym”, który „udaje Żydów”.

Twierdzenia te są jednak błędne. Chanuka jest rodzinnym świętem upamiętniającym poświęcenie świątyni w Jerozolimie w II wieku p.n.e.  – jak przekazali agencji AFP eksperci.

Po zgaszeniu świecznika chanukowego, Grzegorz Braun stwierdził na sali plenarnej w Sejmie, że „przywraca stan normalności i równowagi, kładąc kres aktom satanistycznego, talmudycznego, rasistowskiego triumfalizmu”.

Vloger w swoim nagraniu chwalącym czyn Brauna stwierdza, że Chanuka „w tym wymiarze jest świętem satanistycznym obchodzonym przez sektę”.

Wiele osób w komentarzach do nagrania wyraziło poparcie dla Brauna i podzieliło antysemickie teorie spiskowe, m.in. takie, że Żydzi chcą przejąć władzę nad światem. „Palenie świec w Sejmie to świętowanie zdobycia kolejnych krajów, na których żerują ci sataniści. Popieram gest Brauna” – pisał jeden z użytkowników łamaną polszczyzną”.

Vloger szerzący teorie spiskowe

Na facebookowej stronie Adara Blumensteina można zauważyć wiele filmów, w których rozpowszechnia on fałszywe lub bezpodstawne teorie. Vloger m.in. neguje globalne ocieplenie czy uważa, że Rosja rzekomo pomaga Żydom przejąć Ukrainę.

Autor nagrania otwarcie wspiera Konfederację – w październiku 2023 roku pisał o swoim poparciu w głosowaniu dla jednego z kandydatów tej partii. W 2020 roku Krzysztof Bosak, prezes skrajnie prawicowego Ruchu Narodowego i wicemarszałek Sejmu, chwalił się na Twitterze spotkaniem z nim.

W mediach społecznościowych pojawiły doniesienia wątpiące w autentyczność vlogera. Niektórzy cytują jednego z internautów Twittera, który stwierdził, że Adar Blumenstein jest aktorem (1, 2).

Po zbadaniu fałszywych twierdzeń na vlogu, portal Demagog weryfikujący fakty, stwierdził w 2022 roku, że trudno ustalić, czy wypowiedzi Blumensteina mają charakter satyry, czy są jego prawdziwywymi poglądami. W artykule stwierdzono, że autor nagrań ma sztuczny akcent, a jego oświadczenia mają antysemicki wydźwięk.

Czym jest święto Chanuki?

O wyjaśnienie, jakim świętem jest Chanuka, zapytaliśmy ekspertów. Najważniejszym elementem obchodów Chanuki (hebr. święto świateł) jest zapalanie jednej świecy dziennie przez osiem dni na charakterystycznym, dziewięcioramiennym świeczniku zwanym chanukiją – czytamy na stronie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Początki święta Chanuki związane są z poświęceniem ołtarza w świątyni w Jerozolimie po wyzwoleniu miasta w 164 r. p.n.e., jak przekazał agencji AFP Piotr Kowalik, historyk, wykładowca akademicki związany z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

„Po odzyskaniu świątyni Żydzi pragnęli przywrócić kult, co dało początek świętu Chanuka, którego nazwa pochodzi od poświęcenia ołtarza w świątyni” – powiedział on w rozmowie telefonicznej z AFP 27 grudnia 2023 roku.

Legenda chanukowa opowiada o cudzie związanym z olejem do świecznika, który wystarczył na osiem dni, chociaż powinien starczyć tylko na jeden. Kowalik: „Dlatego Chanuka trwa osiem dni, na pamiątkę cudu zapalenia światła na chanukii, której świece są zapalane przez kolejne wieczory w kolejności wzrastającej”.

Chanuka, jak mówi, to radosne święto rodzinne, kiedy śpiewane są piosenki i spożywane przysmaki m.in. pączki, racuchy czy placki ziemniaczane.

W sprawie wypowiedzi vlogera mówi, że „jeśli ktoś twierdzi, że Chanuka jest świętem satanistycznym, to w takim razie uważa, że Jezus był satanistą, to jest prosty logiczny wniosek. Nie ma sensu rozwijać tego, jak absurdalne jest to założenie”.

Chanuka w polskim Sejmie

Wypowiedzi Adara Blumensteina są również wymierzone w grupę Chabad-Lubawicz. Stwierdza on, że to „satanistyczny odłam judaizmu” i dalej, że Chabad-Lubawicz „buduje antywartości. Jedną z nich jest tolerancja dla wszystkich innych religii” i „w tym przypadku zwalcza się chrześcijaństwo”.

„To jest niepoważne” – powiedział w rozmowie telefonicznej 3 stycznia 2024 roku rabin Szalom Dow Ber Stambler, przewodniczący Chabad-Lubawicz w Polsce.

„Ruch angażuje się we wzmacnianie życia żydowskiego na całym świecie, zwłaszcza po traumatycznym doświadczeniu Holokaustu w czasie II wojny światowej, w związku z którym prawie całkowicie zniszczono drugą najliczniejszą społeczność na świecie” – wyjaśnia rabin.

Stambler dodał również, że wszelkie działania Brauna i poparcie wobec niego są „skandaliczne”.

„Braun jest osobą przepełnioną nienawiścią i antysemityzmem. Chciał przede wszystkim zepsuć piękną tradycję zapalania świec chanukowych, a także moment świętowania szacunku, tolerancji i wolności religijnej” – powiedział.

Tłumaczy, że działanie Brauna było również „antypolskie”, ponieważ „przekazało światu niekorzystny obraz, sugerujący, że z polskiego Sejmu wydobywa się antysemityzm”.

Chanuka świętowana jest w polskim Sejmie od 17 lat. Stambler: „Inicjatywa została wówczas przyjęta z entuzjazmem przez Sejm i jest praktykowana bez względu na to, jaka aktualnie partia rządzi. To piękne wydarzenie przekracza podziały polityczne”.

Tradycja zapalania chanukowych świateł była celebrowana również w Pałacu Prezydenckim za czasów Lecha Kaczyńskiego i Aleksandra Kwaśniewskiego.

Kowalik dodaje, że Chabad-Lubawicz to odłam chasydzki w judaizmie, dla którego Chanuka jest świętem bardzo ważnym. „Głównym celem tej grupy poprzez zapalanie świateł na menorze chanukowej, jest rozgłaszanie cudu chanukowego w miejscach publicznych” – mówi.

Dr Mikołaj Winiewski z Centrum Badań nad Uprzedzeniami zdefiniował Chabad-Lubawicz jako ruch „niszowy i specyficzny, który stara się zachęcać niepraktykujących Żydów do praktykowania religii”.

Jak mówi, Chabad-Lubawicz jest taką „prężną organizacją, która przeprowadza różne akcje polityczne”, wskazując, że to właśnie ten ruch przyniósł świętowanie Chanuki w miejscach publicznych.

Winiewski dodaje, że zachowanie Brauna było skierowane do „określonej grupy jego zwolenników, zwłaszcza do młodych ludzi o nacjonalistycznych poglądach i elektoratu Konfederacji”. Dodaje, że „wyrazisty antysemityzm Brauna przybiera formę zaplanowanej prowokacji”.

Antysemityzm w Polsce

Według Piotra Kwapisiewicza, prezesa zarządu Żydowskiego Stowarzyszenia Czulent nagranie vlogera odwołuje się do „spiskowych teorii sugerujących wiarę w kontrolę i tajne machinacje Żydów, a konta, które szerzą dezinformację i postawy antysemickie nawzajem się wspierają”.

Przed II wojną światową mieszkało w Polsce 3,3 mln Żydów, co stanowiło największą ich liczbę w Europie. W czasie wojny większość Żydów zginęła w gettach lub obozach zagłady. Po 1945 roku liczba społeczności żydowskiej w Polsce wynosiła około 220 tys.

Kwapisiewicz wskazuje, że różne raporty takie jak ten Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) z 2020 roku, potwierdzają obecność treści antysemickich w przestrzeni publicznej, a miało to miejsce podczas prezydenckiej kampanii wyborczej. „Jednakże, generalizacja o Polsce jako kraju antysemickim jest nieuzasadniona. Chociaż zjawisko istnieje, służby szybko reagują na tego rodzaju przejawy” – mówi.

Według amerykańskiego badania Anti-Defamation League (ADL) z 2 czerwca 2023 roku ponad jedna trzecia (35 proc.) osób w Polsce „przejawia antysemickie postawy”. Odsetek jest jednak niższy niż zaobserwowany w 2019 roku (48 proc.).

„Antysemityzm w Polsce ma swoje korzenie w historii, postawach antyjudaistycznych promowanych przez Kościół katolicki, jest także obecny w podręcznikach szkolnych. Zjawisko istnieje i jest wykorzystywane przez polityków” – dodaje Kwapisiewicz.

Kim jest Grzegorz Braun?

Braun pełni funkcję posła w parlamencie od 2019 roku. W wyborach w październiku 2023 roku Konfederacja uzyskała 7,16 proc. głosów. Sam Braun wielokrotnie wykazywał postawy antysemickie, poglądy antyunijne (np. określa Unię Europejską „Euro-Kołchozem”), poglądy uderzające w społeczność LGBT+ i szerzył spiskowe teorie na temat koronawirusa.

Podczas pandemii Covid-19 konsekwentnie odmawiał noszenia maseczki, co niejednokrotnie doprowadzało do konfliktów z marszałkami Sejmu prowadzącymi obrady.

Wiosną 2023 roku, Braun zakłócił wykład historyka Jana Grabowskiego o Holokauście w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie, wdzierając się na salę, niszcząc mikrofon oraz głośniki. Jawnie oskarżył Żydów o bycie „wrogami Polski”.

In spring 2023 Braun disrupted a lecture on the Holocaust by the historian Jan Grabowski at the German Historical Institute in Warsaw by invading the room and destroying the event’s microphone and speakers. He has accused Jews of being “the enemies of Poland”.

Marszałek Sejmu, Szymon Hołownia powiedział, że zachowanie Brauna „to jest w oczywisty sposób rosyjska agenda” (1, 2). Od początku inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, Braun utrzymuje, że walczy z „ukrainizacją” Polski, próbując zapobiec imigracji ukraińskich uchodźców.