(Bokserki na Olimpiadzie w oczach Ai – Midjourney)
Co trzy miesiące, w formie kwartalnego Fact-checking brief, regularnie przedstawiamy podsumowanie najbardziej rozpowszechnionych narracji dezinformacyjnych, które krążyły w przestrzeni cyfrowej w minionym kwartale, a także przegląd zasięgu i wiarygodności wybranych narracji w oparciu o dane z badań CEDMO Trends. Dotyczy to również trzeciego kwartału 2024 r. Do tej pory brief był publikowany wyłącznie w języku angielskim i czeskim. Począwszy od tego wydania, rozszerzyliśmy go o tłumaczenia najęzyk słowacki i polski. Dzięki temu jego treść jest bardziej dostępna we wszystkich językach ojczystych regionów, które obejmujemy jako Środkowoeuropejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych.
Według raportów z weryfikacji faktów przeprowadzonych przez hub CEDMO, polityka krajowa była najczęściej pojawiającym się tematem wśród narracji dezinformacyjnych w środkowoeuropejskiej przestrzeni internetowej w trzecim kwartale 2024 roku. Jednak w porównaniu z poprzednimi kwartałami liczba artykułów na ten temat się zmniejszyła, głównie ze względu na wolniejsze miesiące letnie i brak wyborów w Polsce i na Słowacji. Jedynie wrześniowe wybory regionalne i senackie w Czechach były ważnym wydarzeniem w polityce krajowej. W porównaniu z poprzednimi kwartałami nastąpiła zmiana w reprezentacji innych tematów, na przykład opieka zdrowotna wyprzedziła wojnę na Ukrainie na drugim miejscu w rankingu częstotliwości występowania określonych tematów. Zdarzyło się to dopiero po raz drugi od początku 2023 r. (początek monitorowania).
Główne narracje dezinformacyjne: powodzie
W następstwie niedawnych powodzi w Czechach i Polsce pojawiły się między innymi spekulacje, że rządy tych krajów „zaplanowały” powodzie lub że systemy takie jak HAARP lub technologia 5G miały wpływ na ich wystąpienie. Pojawiły się również nieuzasadnione spekulacje, że mosty lub tamy na dotkniętych obszarach zostały celowo zniszczone lub że niewłaściwe zarządzanie przepływami w zbiornikach w Czechach doprowadziło do większych szkód w Polsce. W szczególności w Polsce pojawiły się doniesienia wskazujące na rzekomą niekompetencję rządu w zapobieganiu powodziom i brak pomocy dla ofiar. Pojawiły się również manipulacyjne twierdzenia o zasługach poszczególnych rządów w budowie zbiorników retencyjnych i zabezpieczeń przeciwpowodziowych. W Republice Czeskiej pojawił się sfabrykowany raport o Ukraińcach odmawiających pomocy ludziom dotkniętym powodzią lub film podkreślający rzekomą niekompetencję wojska w budowie prowizorycznego mostu. W rzeczywistości został on jednak zbudowany przez prywatną firmę.
Główne narracje dezinformacyjne: otwarcie Igrzysk Olimpijskich
Podczas tegorocznych Igrzysk Olimpijskich w Paryżu pojawiło się wiele narracji podkreślających różne kontrowersyjne aspekty Olimpiady. Narracje te często koncentrowały się na wyrazach publicznego niezadowolenia i oburzenia, które jednak w wielu przypadkach były sfabrykowane. Jedną z takich narracji było fałszywe doniesienie o bojkocie Igrzysk Olimpijskich przez firmę Samsung, która rzekomo wycofała swoje wsparcie z powodu „budzących” treści ceremonii otwarcia. Twierdzenie to zostało jednak obalone – Samsung pozostał jednym z głównych sponsorów Igrzysk i nie doszło do publicznego bojkotu. Inne wirusowe manipulacje obejmowały wideo rzekomo pokazujące francuską publiczność wygwizdującą prezydenta Emmanuela Macrona podczas ceremonii otwarcia. W rzeczywistości było to jednak starsze nagranie z 2023 roku, nakręcone podczas innego publicznego wydarzenia. Dużą uwagę przyciągnęło również zdjęcie izraelskich pływaczek z transparentem wzywającym do uwolnienia zakładników ze Strefy Gazy. Zdjęcie to zostało pierwotnie zrobione osiem miesięcy przed igrzyskami olimpijskimi i nie miało bezpośredniego związku z olimpiadą, a jego wykorzystanie w tym kontekście było celowo mylące.
Główne narracje dezinformacyjne: przypadek algierskiego boksera
W kontekście tegorocznych Igrzysk Olimpijskich w mediach społecznościowych pojawiły się fałszywe twierdzenia na temat algierskiego boksera Imána Khalify, który rzekomo był sportowcem trans. Narracja ta wywołała wiele kontrowersji, ale była całkowicie bezpodstawna – Khalifa urodził się kobietą, rywalizował jako kobieta i nigdy nie przeszedł zmiany płci. Inne manipulacje obejmowały rzekome zdjęcie Khalifa, które miało potwierdzać jej „transpłciową” tożsamość. Jednak zdjęcie to zostało stworzone przy użyciu narzędzi sztucznej inteligencji i nie było prawdziwym obrazem. Ponadto pojawiły się fałszywe doniesienia, że mężczyźni rywalizowali z kobietami na igrzyskach olimpijskich.
Świadomość obecnych narracji dezinformacyjnych i spojrzenie na ich wiarygodność
Również w październiku, kolejna fala badania CEDMO Trends, które od dawna jest przeprowadzane w Czechach (przez agencję badawczą Median) i na Słowacji (przez agencję badawczą IPSOS), przetestowała świadomość reprezentatywnej próby populacji Czech i Słowacji na temat aktualnych narracji dezinformacyjnych i ich wiarygodności. W tym samym okresie w Polsce zrealizowano porównawcze badanie dotyczące tych samych zagadnień. Porównanie danych z każdego kraju wykazało, że istnieją rozbieżności między Polską, Czechami i Słowacją pod względem znajomości narracji dezinformacyjnych. Rozpowszechnienie dezinformacji jest zdecydowanie najniższe w Czechach. Niższa znajomość testowanych narracji dezinformacyjnych jest również widoczna na Słowacji, gdzie jednak dwie z testowanych narracji (patrz wykresy poniżej) są znacznie bardziej rozpowszechnione – pierwsza dotycząca „turborakovin” i piąta z twierdzeniem o „bombach wodnych”. Pod względem wiarygodności tych przekazów dezinformacyjnych sytuacja jest bardziej porównywalna we wszystkich badanych krajach. Zarówno w Polsce, jak i na Słowacji, spośród pięciu wymienionych fałszywych wiadomości, ludzie najbardziej wierzą w tę o śladzie węglowym portfela cyfrowego (49% w Polsce, 37% na Słowacji). W Czechach podobny odsetek osób wierzy w wiadomość o zaangażowaniu Ukraińców w decyzję o inwazji w 1968 r. (46%).
Zadowolenie z demokracji
Ankieta zawierała również pytania mające na celu określenie poziomu zadowolenia z demokracji w Czechach, na Słowacji i w Polsce, gdzie zauważyliśmy znaczne różnice między krajami. W Czechach około 3 na 10 osób jest zadowolonych z funkcjonowania demokracji, na Słowacji jest to tylko mniej niż jedna piąta, podczas gdy w Polsce jest to ponad dwie piąte. Polacy są również najmniej niezadowoleni z demokracji w swoim kraju. Jest to tylko jedna czwarta z nich. Na Słowacji prawie połowa ankietowanych jest niezadowolona ze stanu demokracji. W Czechach około 2 na 5 respondentów jest całkowicie niezadowolonych ze stanu demokracji. Warto zauważyć, że we wszystkich krajach około 30% osób nie ma jasnej opinii na ten temat (ani zadowolonych, ani niezadowolonych). Obecne wyniki badania CEDMO Trends nie pokazują, że wyższy poziom niezadowolenia z demokracji jest związany z większą podatnością na dezinformację. Taki związek może istnieć, ale prawdopodobnie nie jest to trywialna przyczynowość dwóch zmiennych – interweniują inne czynniki.
Jeśli jesteś zainteresowany przeglądem najbardziej rozpowszechnionych narracji dezinformacyjnych nie tylko w regionie Europy Środkowej, ale na poziomie całej Europy, zalecamy zwrócenie uwagi na tak zwany miesięczny brief EDMO, którego angielski oryginał i czeskie tłumaczenie publikujemy co miesiąc tutaj na cedmohub.eu w sekcji EDMO Fact-checking briefs.
