W sieci krąży satyryczny filmik z apelem prezenterki ukraińskiej telewizji do singli o wspólne zamieszkanie ze względu na problemy z ogrzewaniem domów w Ukrainie, który ma sugerować, że to rzeczywiste rozwiązanie. To jednak nieprawda. AFP dotarła do oryginalnego filmu zamieszczonego na profilu TikTok ukraińskiej telewizji, który służy do publikacji satyrycznych treści. Zarówno stacja jak i prezenterka potwierdzili, że filmik powstał jako żart. Komentarze pod nim, a także inne treści pokazują, że publikacje na tym profilu powiny być traktowane z przymrużeniem oka. Chociaż ukraińskie władze apelują do obywateli o odpowiedzialne korzystanie z energii w obliczu rosyjskich ostrzałów na infrastrukturę energetyczną kraju, ministerstwo energetyki stwierdziło, że filmik ten nie ma nic wspólnego rzeczywistymi zaleceniami.
Wideo przypominające wiadomość z serwisu informacyjnego ogłoszoną przez prezenterkę ukraińskiej telewizji zostało opublikowane w języku polskim 9 grudnia, między innymi, na Facebooku, Telegramie oraz na platformie X wraz ze wpisem: „Ukraina doświadcza niedoborów energii: ‘Prosimy wszystkie niezamężne kobiety aby zamieszkały z nieżonatymi mężczyznami’”. Post na Telegramie miał ponad 2 tys. wyświetleń.
Wideo z tym samym twierdzeniem było również udostępniane w innych językach, po angielsku, francusku, hiszpańsku. Najstarsza wersja posta, na jaką AFP natrafiła, została opublikowana na prorosyjskim profilu o nazwie „The Aussie Cossack” 9 grudnia 2023 roku i później rozchodziła się na rosyjskich mediach społecznościowych (tutaj, tutaj). Niektóre posty na Telegramie, takie jak ten, zyskały 86 tysięcy wyświetleń. Nazwę Aussie Cossack można również zobaczyć na polskich postach rozpowszechniających wideo. Profil ten prowadzi Simeon Boikov, o którym AFP pisała w tym artykule (zarchiwizowany link). „Boikov regularnie protestuje przeciwko wsparciu ze strony Australii i Stanów Zjednoczonych dla ukraińskich sił zbrojnych walczących z rosyjskim agresorem” – czytamy w artykule. Australijskie media pisały w ubiegłym roku, że Boikov otrzymał rosyjskie obywatelstwo i że zamieszkał w rosyjskim konsulacie w Sydney, gdzie schronił się przed nakazami aresztowania (zarchiwizowany link).
Oryginalne nagranie powstało jako prześmiewcze
Nagranie wyszukaliśmy przy pomocy technik odwrotnego wyszukiwania obrazem, co doprowadziło nas do ukraińskiego kanału telewizyjnego o nazwie „Pershyi Miskyi” (zarchiwizowany link), który jest lokalnym kanałem telewizyjnym z Krzywego Rogu, miasta w środkowej Ukrainie. Udało nam się zidentyfikować prezenterkę: filmie mówi Natalia Boldinskaya (zarchiwizowany link), jedna z dziennikarek pracujących w tym kanale.
Początkowo podejrzewając, że głos w nagraniu mógł zostać stworzony przy użyciu sztucznej inteligencji i podłożony na fragment z prawdziwych wiadomości stacji, przeszukaliśmy jej kanał na YouTube, na którym publikowane są wszystkie programy informacyjne (zarchiwizowany link), aby znaleźć oryginalny fragment. Sprawdziliśmy wszystkie ostatnie programy i znaleźliśmy sześć, w których Boldinskaya była ubrana tak samo lub bardzo podobnie jak w analizowanym przez nas filmiku. Nie znaleźliśmy jednak żadnego materiału, który pasowałby do naszego wideo.
Charakter nagrania stał się dla nas jasny po tym, jak po skontaktowaliśmy się z samą Boldinskaya w celu uzyskania komentarza. W prywatnej wiadomości na Instagramie z 5 stycznia wyjaśniła AFP, że „ten filmik został stworzony dla zabawy, dla profilu naszej stacji na TikToku”. 16 –sekundowy film na TikToku został opublikowany 8 grudnia 2023 roku (zarchiwizowany link).
Mimo że filmik został nakręcony w studiu telewizji, jak wyjaśniła Boldinskaya, nie powstał jako „prawdziwa wiadomość, ale… jako żart na profilu na TikToku. Nie został stworzony przez sztuczną inteligencję, ani nie jest przeróbką prawdziwej wiadomości. Ukraińcy w komentarzach zrozumieli, że to był żart, ale zagraniczne i rosyjskie media społecznościowe interpretowały go dosłownie”.
Również stacja telewizyjna potwierdziła AFP satyryczny charakter filmiku. „Treści wideo opublikowane na profilu na TikToku służą wyłącznie celom rozrywkowym i nie należą do formatu wiadomości” – napisała w mailu do AFP 9 stycznia dyrektor generalna stacji Anastasia Lukash-Fedotova. Filmik „nie był emitowany w telewizji, nie był emitowany w wiadomościach, ani publikowany w oficjalnych kanałach informacyjnych stacji telewizyjnej. Wszystkie humorystyczne treści są realizowane bez logo stacji i są prawidłowo odbierane przez ukraińskich użytkowników jako żart, o czym świadczą setki komentarzy pod filmem”.
Rzeczywiście, komentarze pod filmem pokazują (poniżej), że większość ukraińskich użytkowników zareagowała na wideo z przymrużeniem oka. Niektórzy reagowali emotikonem uśmiechniętej lub płaczącej ze śmiechu twarzy, na co stacja telewizyjna odpowiedziała emotikonem z twarzą puszczającą oko, wyraźnie sugerując, że treść miała być rozumiana humorystycznie.
Ponadto inne aspekty wizualne wideo i ogólnie samego profilu na TikToku pokazują, że ma ono inny format niż prawdziwe programy informacyjne stacji i że nie należy go traktować dosłownie.
Boldinskaya zamieściła inne prześmiewcze filmiki na tym profilu,między innymi 5 grudnia (zarchiwizowany link), gdzie radziła widzom by „pili 250 gramów alkoholu dziennie, aby być szczęśliwymi”, czy też 19 grudnia (zarchiwizowany link), gdzie mówiła że „ psychologowie radzą, by dla dobrego samopoczucia przytulać do 8 osób dziennie. Albo po prostu wypolerować twarz jednej z nich”. (Uwaga: jest to ukraińskie wyrażenie oznaczające uderzenie kogoś w twarz). Inne posty z filmikami na tym samym profilu również zawierają żarty nagrane przez prezenterów stacji, takie jak ten o ukraińskim ministerstwie finansów, które oświadczyło, że istnieje doskonały kurs wymiany dolara amerykańskiego na ukraińską walutę (zarchiwizowany link). W opisie tego postu widzimy emotikon z śmiejącą się buźką i kilka hashtagów, ze słowem „humor” które jasno pokazują, że treści te nie są poważne.
Ponadto na końcu swoich wypowiedzi Boldinskaya i inni prezenterzy wypowiadają słowo „studio”. Jak wyjaśniła w wiadomości do AFP 8 stycznia, jest to „częścią żartu, zwykle nie mówię tego w prawdziwych wiadomościach”, biorąc pod uwagę, że fizycznie i tak znajduje się w studiu. Sprawdziliśmy prawdziwe programy informacyjne zamieszczone przez stację na YouTube i rzeczywiście nie mogliśmy znaleźć żadnych przykładów użycia tego słowa na końcu poszczególnych segmentów wiadomości.
Ukraińskie władze: filmik nie ma „nic wspólnego z rzeczywistością”
W grudniu 2023 ukraińskie ministerstwo energii wezwało konsumentów do „racjonalnego i oszczędnego korzystania z energii elektrycznej, zwłaszcza w godzinach szczytowego obciążenia” – po tym, gdy jedna z elektrowni w pobliżu linii frontu została trafiona w wyniku ostrzału, jak donosiła AFP w depeszy. Rosyjskie ostrzały skierowane przeciw infrastrukturze energetycznej ppowodowały poprzedniej zimy drastyczne przerwy w dostawach prądu. Pod koniec listopada ukraiński operator sieci Ukrenergo ostrzegł przed „deficytem w systemie energetycznym” – gdy temperatury zaczęły spadać i dodał, że zaapelował do operatorów w Rumunii, Słowacji i Polsce o zapewnienie „pomocy w nagłych wypadkach” w celu zwiększenia dostaw.
Aby sprawdzić, czy ukraińskie władze rzeczywiście zaapelowały do obywateli o wspólne zamieszkanie ze względu na niedobory energii, przeszukaliśmy internet pod kątem słów kluczowych w języku ukraińskim. Nie znaleźliśmy jednak żadnych ogłoszeń tego rodzaju ani w ukraińskich mediach, ani w oficjalnych kanałach Ministerstwa Energii.
Poprosiliśmy służby prasowe ukraińskiego ministerstwa energetyki o komentarz do filmu. W odpowiedzi do AFP przesłanej mailem z 9 stycznia ministerstwo przekazało, że apel dla osób samotnych, aby zamieszkały ze sobą, „nie ma nic wspólnego z rzeczywistością”.
„Ten film to jeden z fejków, czy przykładów IPSO (Specjalne operacje informacyjno-psychologiczne, z angielskiego Information Psychological Operations), które rosyjscy propagandziści zaczęli aktywnie rozpowszechniać zimą, wykorzystując drażliwe tematy dla ludności w okresie jesienno-zimowym” – przekazała służba prasowa, dodając, że w ostatnich miesiącach rozpowszechniono kilka innych fałszywych wiadomości na temat ukraińskiego sektora energetycznego.
„Te wiadomości są rozpowszechniane w celu siania zmęczenia i uczucia rozczarowania wśród ludności, aby zdyskredytować Ukrainę i jej sektor energetyczny w oczach zagranicznych partnerów” – napisało ministerstwo.
