Setki udostępnień w mediach społecznościowych miało nagranie technologii deep fake, które sprawia wrażenie, że prezydent Ukrainy Wołodymir Zełeński wciąga kokainę. Wielu użytkowników uwierzyło, że film wykorzystujący wizerunek Zełeńskiego jest prawdziwy. W rzeczywistości wideo nie przedstawia prezydenta Ukrainy: deepfake został stworzony poprzez nałożenie rysów twarzy Zełeńskiego na satyryczne wideo, w którym występuje rosyjski YouTuber, który podszywał się pod ukraińskiego prezydenta.
W zamieszczonym 6 czerwca 2022 r. filmie na Facebooku widać przypominającego Zełeńskiego mężczyznę, który pochyla głowę i głośno wciąga coś nosem poza kadrem. Następnie zatacza się, tańczy i wykrzykuje w języku rosyjskim: „Nie ma dokąd pójść… Więzienie w Rostowie… och, lećmy”. Ma na sobie wojskowy hełm i kamizelkę kuloodporną. W tle widać wiszący na ścianie portret z wizerunkiem prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidenem.
„Nam brakuje na węgiel, a jemu na koks nie” – napisał autor publikacji na Facebooku, która miała 125 udostępnień i 400 tys. wyświetleń.
Zrzut ekranu z Facebooka wykonany 28 czerwca 2022 rokuTo samo wideo z podobnym twierdzeniem było udostępniane w języku słowackim, greckim i niemieckim.
Wideo wpisuje sie w powszechną dezinformację, która przedstawia prezydenta Ukrainy jako osobę zażywająca narkotyki, a więc niezdolną do rządzenia Ukrainą. AFP wielokrotnie obalała fałszywe materiały, które przedstawiały Zełeńskiego w tak negatywnym świetle: rzekomo zażywającego kokainę lub przyznającego się do zażywania substancji psychoaktywnych.
Niektórzy użytkownicy zdawali się wierzyć w autentyczność nagrania. Zełeńskiego nazywali „ćpunem” lub pisali: „wybrali komika, więc mają cyrk”.
Agencja AFP dotarła do oryginalnego nagrania, które zostało zamieszczone na Telegramie. Konto publikowało wcześniej podobne filmy wykorzystujące technologię deep fake z Zełeńskim oraz z innymi znanymi osobami.
Udało nam się również znaleźć niezmienione nagranie, w którym widać, jak rosyjski YouTuber pariodiuje Zełeńskiego.
Źródło nagrania: dwie odsłony satyry rosyjskiego świata online
W udostępnianym na Facebooku filmie można zauważyć znak wodny pisany cyrylicą „Цифровая сатира”, co oznacza w języku polskim: „cyfrowa satyra”.
Wpisując do wyszukiwarek Google oraz Yandex te właśnie słowa kluczowe, udało nam się odnaleźć kanał na YouTubie i Telegramie o tej samej nazwie. W opisie kanałów można przeczytać: „satyra polityczna wykorzystująca nowoczesną technologię” oraz „Kanał Digital Satire wykorzystuje magię i nowoczesną technologię, aby rzucić satyryczne światło na prawdziwe wydarzenia polityczne i ich uczestników. (…) Deepfake dla każdego!”.
Termin „deep fake” oznacza zmanipulowane nagranie wideo, na którym rysy twarzy jednej osoby są zazwyczaj cyfrowo nałożone na twarz innego człowieka. W przeszłości popularne były nagrania wideo z wizerunkami byłego prezydenta USA Baracka Obamy czy aktora Toma Cruise’a, które zwróciły uwagę opinii publicznej na to zjawisko.
Udało nam się namierzyć oryginalną publikację zmienionego filmu na kanale Digital Satire na Telegramie. Został on opublikowany 29 maja 2022 roku:
Zrzut ekranu kanału na Telegramie, wykonany 15 czerwca 2022 roku„Hakerzy włamali się do komputerów biura Zełeńskiego. Obejrzyjcie wideo zarejestrowane przez kamerę tuż przed stworzeniem jego relacji na Instagramie” – czytamy w opisie filmu.
Post opatrzono hashtagiem #deepfake, odsyła on do innego kanału na Telegramie o nazwie @comicadzeofhumor. Kanał należy do rosyjskiego YouTubera o pseudonimie „ВУС КОМИКадЗЕ” (VUS KOMIKadZE, przyp. red.). Jego opis brzmi następująco: „zajmuję się humorem bez podtekstów politycznych. Wszystkie moje parodie to autorska fikcja. Nie mają nic wspólnego z rzeczywistością!”.
YouTuber często parodiuje Zełeńskiego – materiał o jego parodiach emitowała rosyjska telewizja państwowa Rossija 24. Jednym z jego sposobów jest transmisja na żywo, podczas której łączy się z losowo wybranymi użytkownikami, by rozmawiać z nimi, jednocześnie naśladując Zełeńskiego.
To właśnie z takiego nagrania wydaje się pochodzić film zamieszczony na kanale Digital Satire. Fragment filmu (10:05) o tytule: „Cięcie ze strumienia Wus Komikadze Zełeński w Chatroulet” stał się później bazą do wygenerowania filmu deep fake. Widać na nim satyryka odgrywającego ten sam skecz, który został pokazany w filmie Digital Satire. Różnica jedynie jest taka, że widzimy twarz YouTubera, a nie Zełeńskiego.
Porównanie sfabrykowanego nagrania zamieszczonego przez Digital Satire i filmu użytkownika WUS Komikadze pokazuje, że rzeczywiście zawierają one tę sama scenę, co widać na poniższym zrzucie ekranu:
Porównanie dwóch filmów. Oryginał przedstawiający WUS KOMIKadZE podczas transmisji na żywo, zaczerpnięty z filmu na YouTubie (po lewej) oraz wersja deep fake z mężczyzną przypominającym Zełeńskiego w poście na Facebooku (po prawej)AFP nie udało sie dokładnie ustalić, kiedy i na jakiej platformie WUS Komikadze pierwotnie udostępnił swój skecz, który został pierwotnie opublikowany na jego ofiicjalnym kanale na YouTubie dopiero 2 czerwca – kilka dni po tym, jak wersja z deep fake’em pojawiła się na kanale na Telegramie.
Kanał Digital Satire na Telegramie zawiera również wiele innych nagrań wykorzystujących technologię deep fake z wizerunkiem Wołodymira Zełeńskiego, w których autor wykorzystał materiały autorstwa rosyjskiego YouTubera, na przykład tutaj i tutaj.
Na podstawie powyższych ustaleń można jednoznacznie stwierdzić, że nagranie nie jest autentycznym materiałem przedstawiającym prezydenta Ukrainy.
AFP obaliła wiele fałszywych lub wprowadzających w błąd doniesień na temat Zełeńskiego, m.in. tutaj, tutaj, tutaj, oraz ogólnie na temat wojny w Ukrainie.
Wniosek: w nagraniu nie występuje prezydent Ukrainy Wołodymir Zełeński. Nagranie to wykorzystuje technologię deep fake, animacja powstała poprzez nałożenie rysów twarzy Zełeńskiego na film, w którym rosyjski YouTuber podszywa się pod ukraińskiego prezydenta.
